Από τις αρχές του 2020 ολόκληρος ο πλανήτης έχει έρθει αντιμέτωπος με μια πρωτόγνωρη υγειονομική κρίση, αυτή της πανδημίας του covid-19. Πολλές και μεγάλες αλλαγές έχουν έρθει στην καθημερινότητα όλων, τόσο σε προσωπικό όσο και σε επαγγελματικό επίπεδο.

Το μεγαλύτερο πλήγμα, ωστόσο, το δέχτηκαν οι επαγγελματίες στο χώρο της υγείας. Ιατροί και νοσηλευτές/ριες βρέθηκαν ξαφνικά να σηκώνουν στις πλάτες τους το βάρος της διαχείρισης μιας κατάστασης, για την οποία γνώριζαν ελάχιστα δεδομένα που διαρκώς μεταβάλλονταν. Για περισσότερο από ενάμιση χρόνο βρίσκονταν στην πρώτη γραμμή της μάχης ενάντια στον ιό, όντες αναγκασμένοι να εργάζονται υπό αντίξοες συνθήκες, στερούμενοι/ες τις άδειές τους και υπομένοντας στρεσογόνα, εξοντωτικά ωράρια. Όλες αυτές οι ταλαιπωρίες είχαν ως αποτέλεσμα, ένα μεγάλο ποσοστό υγειονομικών, να υποστεί το λεγόμενο burnout, γνωστό στα ελληνικά με τον όρο “επαγγελματική εξουθένωση” (Κρητικάκη & Πετράκη, 2021).

Τι είναι, όμως, το burnout, ποια συμπτώματα μας βοηθούν να αναγνωρίσουμε ότι υποφέρουμε από αυτό, πώς μπορούμε να το προλαμβάνουμε, αλλά και πώς, αν χρειάζεται, να το αντιμετωπίζουμε;

Η επαγγελματική εξουθένωση, λοιπόν, ορίζεται ως ένα σύνδρομο σωματικής, συναισθηματικής και πνευματικής εξουθένωσης, το οποίο συνοδεύεται από αίσθημα χαμηλής αυτοεκτίμησης ή χαμηλής αυτοαποτελεσματικότητας. Προκαλείται από παρατεταμένη έκθεση σε έντονο στρες, καθώς και από τις επιπτώσεις της εκλυόμενης αντίδρασης σε αυτό. Όλο αυτό έχει δυσμενή αντίκτυπο στην εργασιακή επίδοση του ατόμου, γι’ αυτό και αποτελεί πρόβλημα. Οι άνθρωποι που πάσχουν από επαγγελματική εξουθένωση συνηθίζουν να διεκπεραιώνουν απλώς τη δουλειά τους, αντί να αφοσιώνονται ενεργά σε αυτήν (Baron & Greenberg, 2013).

Τα κυριότερα διακριτά χαρακτηριστικά του συνδρόμου, που μπορούν να μας αποκαλύψουν αν πάσχουμε ή όχι από αυτό, είναι τα παρακάτω:

  1. Σωματική εξάντληση. Τα θύματα του συνδρόμου επαγγελματικής εξουθένωσης έχουν χαμηλή ενέργεια κι αισθάνονται κουρασμένα τον περισσότερο χρόνο. Επιπλέον αναφέρουν πολλά συμπτώματα που οφείλονται στο στρες, όπως συχνές κεφαλαλγίες, ναυτία, ανεπαρκή ύπνο και αλλαγή στις διατροφικές συνήθειες, πχ απώλεια όρεξης.
  2. Συναισθηματική εξάντληση. Η κατάθλιψη, το αίσθημα αβοηθητότητας κι η πεποίθηση ότι το άτομο είναι παγιδευμένο στην εργασία του αποτελούν όλα χαρακτηριστικά συμπτώματα του burnout.
  3. Αποπροσωποποίηση. Η κυνικότητα απέναντι στους άλλους, η αντιμετώπιση των γύρω περισσότερο σαν αντικείμενα παρά ως ανθρώπους και η αρνητική στάση απέναντί τους είναι όλα ενδείξεις της αποπροσωποποίησης. Επιπρόσθετα, τα άτομα που πάσχουν από burnout κι εμφανίζουν αυτό το σύμπτωμα, έχουν την τάση να μειώνουν τον εαυτό τους, το επάγγελμά τους, τον οργανισμό τους, ακόμη και τη ζωή γενικά. Θα μπορούσαμε να πούμε πως καταλήγουν να βλέπουν τον κόσμο μέσα από ένα σκοτεινό φίλτρο και δε βρίσκουν καμιά ευχάριστη προοπτική στη ζωή τους.
  4. Αισθήματα χαμηλής προσωπικής επίτευξης. Τα άτομα που υποφέρουν από αυτό το σύνδρομο συμπεραίνουν ότι δεν έχουν καταφέρει να επιτύχουν πολλά στο παρελθόν και πιστεύουν ότι πιθανώς δε θα επιτύχουν ούτε και στο μέλλον. (Baron & Greenberg, 2013)

Αναμφίβολα, το βίωμα του συνδρόμου burnout αποτελεί μια πολύ δυσάρεστη και ψυχοφθόρα κατάσταση. Υπάρχουν, ωστόσο, κάποιες στρατηγικές, καθώς και μέτρα πρόληψης, προκειμένου να αποφευχθούν όλα τα ανωτέρω και οι εργαζόμενοι στο χώρο της υγείας να μπορούν να απολαμβάνουν μια υγιέστερη και λιγότερο στρεσογόνα επαγγελματική ζωή. Μερικές από τις στρατηγικές αυτές μπορούν να εφαρμοστούν σε ατομικό επίπεδο, όπου ο/η επαγγελματίας υγείας δύναται να τις εφαρμόσει ο ίδιος / η ίδια, ενώ άλλες σε κοινωνικό επίπεδο, όπου απαιτείται η συνεργασία  και οι προσπάθειες αρκετών ατόμων, πχ: συναδέλφων και συνεργατών (Maslach, 1982).

Μερικές από τις μεθόδους πρόληψης της επαγγελματικής εξουθένωσης σε ατομικό επίπεδο είναι:

  1. Χρήση μικρών διαλειμμάτων και αδειών από την εργασία.
  2. Αποφυγή συναισθηματικής εξάρτησης από τους ασθενείς.
  3. Εντοπισμός των θετικών πλευρών της εργασίας.
  4. Αναγνώριση και ανάλυση των προβλημάτων που προκύπτουν και των αρνητικών συναισθημάτων για την εργασία.

Κάποιοι από τους τρόπους πρόληψης του burnout σε κοινωνικό επίπεδο είναι:

  1. Κοινωνική υποστήριξη από το περιβάλλον του/της επαγγελματία υγείας.
  2. Συναισθηματική υποστήριξη και βοήθεια από τους συναδέλφους. (Χειλάκη, 2018)

Συμβαίνει, όμως, συχνά η πρόληψη της επαγγελματικής εξουθένωσης να μην είναι έγκαιρη, ή ενδεχομένως να μην υπάρχει η απαραίτητη μέριμνα για κάτι τέτοιο, ιδίως σε περιόδους κρίσης όπως αυτή του covid-19, οπότε και η προσοχή των υγειονομικών είναι στραμμένη περισσότερο στους ασθενείς, παρά στους εαυτούς τους ως επαγγελματίες. Για το λόγο αυτό, παρακάτω δίνονται μερικά παραδείγματα στρατηγικών αντιμετώπισης του συνδρόμου burnout, για την περίπτωση που ο/η επαγγελματίας δεν έχει προλάβει να προφυλάξει τον εαυτό του επαρκώς από αυτό και να αυτοφροντιστεί. Οι τρόποι αντιμετώπισης αυτοί, αποτελούν κατά κύριο λόγο θετικές συμπεριφορές, όπως η αναζήτηση ψυχολογικής υποστήριξης και βοήθειας (πχ: ψυχοθεραπεία ή συμβουλευτική), καθώς επίσης και αλλαγές του τρόπου ζωής με υιοθέτηση πιο υγιεινών συνηθειών, όπως η ισορροπημένη διατροφή, η τακτική σωματική άσκηση, η διασφάλιση επαρκούς ανάπαυσης και ύπνου κλπ (Balasubramanian, Paleri, Bennett & Paleri, 2020 ·Ρέππα, 2019).

Σαρρή Χριστίνα,
ασκούμενη ψυχολόγος κέντρου ημέρας Ίασις ΑΜΚΕ

Βιβλιογραφία:

  • Balasubramanian, A., Paleri, V., Bennett, R., & Paleri, V. (2020). Impact of COVID‐19 on the mental health of surgeons and coping strategies. Head & neck, 42(7), 1638-1644.
  • Baron, R. A., & Greenberg, J. (2013). Οργανωσιακή ψυχολογία και συμπεριφορά (9η έκδ.). Αθήνα: Gutenberg.
  • Κρητικάκη, Ε., & Πετράκη, Ε. (2021). Sars-cov-2: Η σωματική και ψυχική επίπτωση στους επαγγελματίες υγείας. Πτυχιακή εργασία. Τμήμα Νοσηλευτικής, Σχολή επιστημών υγείας, Ελληνικό Μεσογειακό Πανεπιστήμιο, Ηράκλειο.
  • Χειλάκη, Β. (2018). Επαγγελματική εξουθένωση και ικανοποίηση των επαγγελματιών υγείας, πρόληψη και αντιμετώπιση της νόσου. Διπλωματική εργασία. ΠΜΣ Διοίκησης Μονάδων Υγείας και κοινωνικής πρόνοιας, Αθήνα.
  • Maslach, C. (1982). Burnout – The Cost of Caring Englewood Cliffs, NJ: Prentice Hall.
  • Ρέππα, Ε. (2019). Το σύνδρομο της επαγγελματικής εξουθένωσης των νοσηλευτών. Περιεγχειρητική Νοσηλευτική, 8,1.