Άγχος και φόβος… απο το φυσιολογικό στο παθολογικό!

.

Η φύση του φόβου και του άγχους έχει κομβική σημασία στον τομέα της Ψυχολογίας και της Ψυχιατρικής. Κατανοώντας αυτά τα φαινόμενα, μπορεί να εξηγηθεί το πώς αυτά επηρεάζουν τη συμπεριφορά και την ψυχολογία του ανθρώπου, καθώς και πώς μπορούν να οδηγήσουν σε παθολογικές καταστάσεις. Ο πόνος σύμφωνα με την Διεθνής Ένωση για τη Μελέτη του Πόνου (2024), ορίζεται ως μια δυσάρεστη αισθητηριακή και συναισθηματική εμπειρία που σχετίζεται με πραγματική ή πιθανή βλάβη. Είναι αναμφισβήτητα μια αίσθηση σε ένα μέρος ή πολλά μέρη του σώματος, αλλά είναι επίσης δυσάρεστη και επομένως οδηγεί σε μια άσχημη συναισθηματική εμπειρία. Ακόμη, πρέπει να αναφερθεί πως υφίσταται και ο ψυχικός πόνος ο οποίος δεν είναι λιγότερο σημαντικός από άλλους τύπους πόνου που σχετίζονται με τα μέρη του σώματος (Tossani, 2013). Επιπρόσθετα ο Bolger (1999), όρισε τον συναισθηματικό πόνο ως μια κατάσταση «αίσθησης σπασμένου» που περιλάμβανε την εμπειρία του τραυματισμού, την απώλεια του εαυτού του, την αποσύνδεση και την κριτική επίγνωση των πιο αρνητικών ιδιοτήτων κάποιου. Τέλος, ο Shneidman (1993) όρισε τον ψυχικό πόνο ως μια οξεία κατάσταση έντονου ψυχολογικού πόνου που σχετίζεται με συναισθήματα ενοχής, αγωνίας, φόβου, πανικού, αγωνίας, μοναξιάς και αδυναμίας.

.

Το άγχος είναι ένα συναίσθημα που χαρακτηρίζεται από συναισθήματα έντασης, ανησυχητικές σκέψεις και σωματικές αλλαγές όπως η αυξημένη αρτηριακή πίεση. Σύμφωνα με την Αμερικανική Ψυχολογική Ένωση (2022), το άγχος δεν είναι το ίδιο με το φόβο, αλλά συχνά χρησιμοποιούνται εναλλακτικά. Το άγχος θεωρείται μια προσανατολισμένη στο μέλλον, μακροχρόνια απάντηση που επικεντρώνεται ευρέως σε μια διάχυτη απειλή, ενώ ο φόβος είναι μια κατάλληλη, προσανατολισμένη στο παρόν και βραχύβια απάντηση σε μια σαφώς αναγνωρίσιμη και συγκεκριμένη απειλή. Το άγχος είναι ένα συναίσθημα που χαρακτηρίζεται από συναισθήματα έντασης, ανησυχητικές σκέψεις και σωματικές αλλαγές όπως η αυξημένη αρτηριακή πίεση. Το άγχος συνήθως δίνει μια ώθηση ενέργειας και βοηθάει στην προσήλωση σε έναν στόχο (National Library of Medicine, 2022). Αλλά για τα άτομα με αγχώδεις διαταραχές, ο φόβος δεν είναι προσωρινός και μπορεί να είναι συντριπτικός.

.

Ο φυσιολογικός φόβος και το άγχος είναι συναισθηματικές αντιδράσεις σε κάποιον κίνδυνο ή απειλή (Lader, 1972). Χρησιμοποιούμε τον όρο φυσιολογικό φόβο τόσο για προσαρμοστικές καταστάσεις φόβου όσο και για καταστάσεις άγχους και τις διακρίνουμε από το παθολογικό άγχος που είναι μια υπερβολική συναισθηματική και δυσλειτουργική κατάσταση (Rosen & Schulkin, 1998). Το παθολογικό άγχος εμφανίζεται όταν ένας ασθενής παραπονιέται για άγχος που είναι πιο συχνό, πιο σοβαρό ή και περισσότερο επίμονο απ’ όσο συνηθίζει και μπορεί ανεχτεί. Μερικοί ασθενείς περιγράφουν ως σύμπτωμα άγχους την αλλαγή στη συναισθηματική τους κατάσταση (Cohen, 1955). Οι φοβίες μπορεί να προκαλέσουν έντονες σωματικές, ψυχικές και συναισθηματικές αντιδράσεις (Mayo Clinic, 2016). Μπορούν επίσης να επηρεάσουν τον τρόπο που οι άνθρωποι ενεργούν στη δουλειά ή στο σχολείο ή σε κοινωνικές καταστάσεις.

.

Οι ειδικές φοβίες είναι κοινές αγχώδεις διαταραχές (Mayo Clinic, 2016). Η ειδική φοβία είναι ένας έντονος, παράλογος φόβος για κάτι που ενέχει ελάχιστο ή καθόλου πραγματικό κίνδυνο. Αν και οι ενήλικες με φοβίες μπορεί να συνειδητοποιήσουν ότι αυτοί οι φόβοι είναι παράλογοι, ακόμη και το να σκέφτονται να αντιμετωπίσουν το φοβερό αυτό αντικείμενο, η κατάσταση τους προκαλεί σοβαρά συμπτώματα άγχους (National Institute of Mental Health, 2024).

.

Για τον διαχωρισμό του φυσιολογικού άγχους και φόβου από το αντίστοιχο παθολογικό πρέπει να μελετηθεί η ψυχοπαθολογία του ατόμου (Mineka & Zinbarg, 2006). Η ψυχοπαθολογία είναι η επιστημονική εξερεύνηση των μη φυσιολογικών ψυχικών καταστάσεων που, για περισσότερο από έναν αιώνα, καθοδηγεί την κλινική και επιστημονική πρόοδο στη σύγχρονη ψυχιατρική (Schultze-Lutter, Schmidt & Theodoridou, 2018). Επιπλέον υφίσταται και το εργαλείο του DSM-5, το οποίο ορίζει τη ψυχική διαταραχή ως ένα σύνδρομο που χαρακτηρίζεται από κλινικά σημαντική διαταραχή στη γνωστική λειτουργία, τη ρύθμιση των συναισθημάτων ή τη συμπεριφορά ενός ατόμου που αντανακλά μια δυσλειτουργία στις ψυχολογικές, βιολογικές ή αναπτυξιακές διαδικασίες που διέπουν τη νοητική λειτουργία (Stein et al., 2021).

.

Σύμφωνα με το DSM-5, το άγχος χαρακτηρίζεται ως παθολογικό και εκδηλώνεται μέσω αγχωδών διαταραχών. Για παράδειγμα, υπάρχουν οι φοβίες περιλαμβάνουν έντονο φόβο για ζωντανό οργανισμό, όπως π.χ σκυλιά, αράχνες ή φίδια (Koch & Fernando 2018). Συμπληρωματικά υφίσταται, η γενικευμένη αγχώδης διαταραχή (GAD), η οποία είναι μια κοινή ασθένεια που προκαλεί αναπηρία (DeMartini, Patel & Fancher, 2019). Οι ασθενείς με GAD διατρέχουν αυξημένο κίνδυνο αυτοκτονίας καθώς και καρδιαγγειακά συμβάντα. Τα συμπτώματα περιλαμβάνουν χρόνιο, διάχυτο άγχος και ανησυχία που συνοδεύονται από μη ειδικά σωματικά και ψυχολογικά συμπτώματα (Rowa et al., 2017). Προστίθεται επίσης η αγοραφοβία που είναι ο φόβος να βρεθεί κάποιος σε καταστάσεις όπου η απόδραση μπορεί να είναι δύσκολη ή ότι η βοήθεια δεν θα ήταν διαθέσιμη εάν τα πράγματα πάνε στραβά (National Institute of Mental Health, 2021). Η αγοραφοβία περιλαμβάνει φόβο και αποφυγή θέσεων ή καταστάσεων που μπορεί να προκαλέσουν πανικό και αισθήματα παγίδευσης, αβοήθητης ή αμηχανίας (Mayo Clinic, 2023). Ενδεικτικά αναφέρεται και η κοινωνική αγχώδης διαταραχή (SAD), που αναφέρεται επίσης ως κοινωνική φοβία, χαρακτηρίζεται από επίμονο φόβο και αποφυγή κοινωνικών καταστάσεων λόγω φόβου αξιολόγησης από άλλους (National Institute of Mental Health, 2024). Η κοινωνική αγχώδης διαταραχή (SAD), μπορεί να είναι πολύ οδυνηρή και μπορεί να επηρεάσει το σχολείο, την εργασία και την κοινωνική ζωή καθώς οι πάσχοντες αποφεύγουν κοινωνικές καταστάσεις ή καταστάσεις απόδοσης (Schneier & Goldmark, 2015).

.

Η αιτιολογία εμφάνισης αυτών των διαταραχών εμφανίζεται σε πολλούς παράγοντες (Kaplan & Sadock, 2022). Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελούν οι ψυχοκοινωνικοί παράγοντες οι οποίοι επηρεάζουν την ιδιοσυγκρασία του ατόμου. Δεύτερον, οι εξωτερικοί στρεσογόνοι παράγοντες οι οποίοι επιφέρουν την εκδήλωση της διαταραχής. Τρίτον, οι νευροφυσιολογικές συσχετίσεις οι οποίες κυρίως παρουσιάζονται στην ανεσταλμένη συμπεριφορά του ατόμου. Τέταρτον, οι παράγοντες κοινωνικής μάθησης, όπως ο φόβος, όπως τον αντιλαμβάνεται το άτομο και ανάλογα με τις εμπειρίες που έχει. Τέλος, οι γενετικοί παράγοντες οι οποίοι υποδεικνύουν ότι τα γονίδια αντιπροσωπεύουν τουλάχιστον το 1/3 της διακύμανσης της ανάπτυξης των αγχωδών διαταραχών (Kaplan & Sadock, 2022).

.

Οι αγχώδεις διαταραχές καταπολεμώνται με βιολογικές και ψυχολογικές θεραπείες. Οι βιολογικές θεραπείες συνήθως περιλαμβάνουν αγχολυτικά και αντικαταθλιπτικά φάρμακα τα οποία δρουν κατασταλτικά (Maron & Nutt, 2015). Η γνωσιακή συμπεριφορική θεραπεία (CBT) είναι ο πιο κοινός τύπος ψυχοθεραπείας που χρησιμοποιείται για τις αγχώδεις διαταραχές (Kaczkurkin & Foa, 2018). Η CBT για το άγχος διδάσκει στον θεραπευόμενο να αναγνωρίζει μοτίβα σκέψης και συμπεριφορές που οδηγούν σε ενοχλητικά συναισθήματα. Στη συνέχεια ο ίδιος εργάζεται για να τα αλλάξει. Ακόμη, η θεραπεία έκθεσης εστιάζει στην αντιμετώπιση των φόβων πίσω από την αγχώδη διαταραχή (Cleveland Clinic, 2020). Βοηθά τον ασθενή να ασχολείται με δραστηριότητες ή καταστάσεις που μπορεί να απέφευγε. Ο ψυχοθεραπευτής μπορεί επίσης να χρησιμοποιήσει ασκήσεις χαλάρωσης και εικόνες με θεραπεία έκθεσης. Κλείνοντας, φυσιολογικά, το άγχος και ο φόβος λειτουργούν σαν κλειδαρότρυπα που προστατεύει τον οργανισμό μας. Όταν, όμως, το άγχος και ο φόβος γίνονται υπερβολικά ενοχλητικά ή εντονότερα από ό,τι θα έπρεπε, τότε αυτά μπορούν να γίνουν παθολογικά.

.

Ζαγαρέλου Μαρίνα,

Εκπαιδευόμενη Φοιτήτρια Ψυχολογίας

.

Λίστα αναφορών

  1. American Psychological Association. (2022). Anxiety. American Psychological Association. Ανακτήθηκε από: https://www.apa.org/topics/anxiety
  2. Bolger, E. A. (1999). Grounded theory analysis of emotional pain. Psychotherapy Research, 9(3), 342–362. https://doi.org/10.1093/ptr/9.3.342
  3. Cleveland Clinic. (2020). Anxiety Disorders. Ανακτήθηκε από: https://my.clevelandclinic.org/health/diseases/9536-anxiety-disorders
  4. Cohen, H. (1955). The evolution of the concept of disease; president’s address. Proceedings of the Royal Society of Medicine, 48(3), 155–160. Ανακτήθηκε από: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC1919122/?page=1
  5. DeMartini, J., Patel, G., & Fancher, T. L. (2019). Generalized Anxiety Disorder. Annals of Internal Medicine, 170(7), ITC49. https://doi.org/10.7326/AITC201904020
  6. Kaczkurkin, A. N., & Foa, E. B. (2018). Cognitive-behavioral therapy for anxiety disorders: an update on the empirical evidence. Dialogues in Clinical Neuroscience, 17(3), 337–346. https://doi.org/10.31887/DCNS.2015.17.3/akaczkurkin
  7. Kaplan, I. H., & Sadock, J. B. (2022). Αγχώδεις διαταραχές της βρεφικής ηλικίας, της παιδικής ηλικίας και της εφηβείας: Διαταραχή Άγχους Αποχωρισμού, Διαταραχή Γενικευμένου Άγχους και Διαταραχή Κοινωνικού Άγχους (Κοινωνική Φοβία). Σύνοψη Ψυχιατρικής (Vol. 1, σσ. 276-277). Ιατρικές εκδόσεις Λίτσας.
  8. Koch, E. I., & Fernando, M. A. (2018). Specific Phobias. Principle-Based Stepped Care and Brief Psychotherapy for Integrated Care Settings, 423–437. https://doi.org/10.1007/978-3-319-70539-2_38
  9. Lader, M. (1972). The Nature of Anxiety. The British Journal of Psychiatry, 121(5), 481–491. https://doi.org/10.1192/bjp.121.5.481
  10. Maron, E., & Nutt, D. (2015). Biological predictors of pharmacological therapy in anxiety disorders. Dialogues in Clinical Neuroscience, 17(3), 305–317. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4610615/
  11. Mayo Clinic. (2016). Specific Phobias – Symptoms and Causes. Mayo Clinic. Ανακτήθηκε από: https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/specific-phobias/symptoms-causes/syc-20355156
  12. Mayo Clinic. (2023). Agoraphobia – Symptoms and Causes. Mayo Clinic. Ανακτήθηκε από: https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/agoraphobia/symptoms-causes/syc-20355987
  13. Mineka, S., & Zinbarg, R. (2006). A contemporary learning theory perspective on the etiology of anxiety disorders: It’s not what you thought it was. American Psychologist, 61(1), 10–26. https://doi.org/10.1037/0003-066X.61.1.10
  14. National Institute of Mental Health. (2021). Overview – Agoraphobia. Ανακτήθηκε από: https://www.nhs.uk/mental-health/conditions/agoraphobia/overview/
  15. National Institute of Mental Health. (2024). Social Anxiety Disorder: More Than Just Shyness. Ανακτήθηκε από: https://www.nimh.nih.gov/health/publications/social-anxiety-disorder-more-than-just-shyness#:~:text=A%20person%20with%20social%20anxiety,a%20cashier%20in%20a%20store.
  16. National Institute of Mental Health. (2024). Specific Phobia. Ανακτήθηκε από: https://www.nimh.nih.gov/health/statistics/specific-phobia#:~:text=Specific%20phobia%20is%20an%20intense,brings%20on%20severe%20anxiety%20symptoms.
  17. National Library of Medicine. (2020). Anxiety. Medlineplus. National Library of Medicine. Ανακτήθηκε από: https://medlineplus.gov/anxiety.html
  18. Rosen, J. B., & Schulkin, J. (1998). From normal fear to pathological anxiety. Psychological Review, 105(2), 325–350. https://doi.org/10.1037/0033-295X.105.2.325
  19. Rowa, K., Waechter, S., Hood, H. K., & Antony, M. M. (2017). Generalized Anxiety Disorder. Psychopathology, 149–186. https://doi.org/10.1002/9781394258949.ch4
  20. Schneier, F., & Goldmark, J. (2015). Social Anxiety Disorder. Anxiety Disorders and Gender, 49–67. https://doi.org/10.1007/978-3-319-13060-6_3
  21. Schultze-Lutter, F., Schmidt, S. J., & Theodoridou, A. (2018). Psychopathology—a Precision Tool in Need of Re-sharpening. Frontiers in Psychiatry, 9(446). https://doi.org/10.3389/fpsyt.2018.00446
  22. Shneidman E. S. (1993). Suicide as psychache. The Journal of nervous and mental disease, 181(3), 145–147. https://doi.org/10.1097/00005053-199303000-00001
  23. Stein, D. J., Palk, A. C., & Kendler, K. S. (2021). What Is a Mental disorder? an exemplar-focused Approach. Psychological Medicine, 51(6), 894–901. https://doi.org/10.1017/s0033291721001185
  24. Terminology | International Association for the Study of Pain. (2024). International Association for the Study of Pain (IASP). Ανακτήθηκε από: https://www.iasp-pain.org/resources/terminology/?ItemNumber=1698#pain
  25. Tossani, E. (2013). The Concept of Mental Pain. Psychotherapy and Psychosomatics, 82(2), 67–73. https://doi.org/10.1159/000343003

.