Nότες Ευεξίας: H Μουσική ως Θεραπεία
.
.
Η μουσική είναι μια παγκόσμια γλώσσα που συνοδεύει τον άνθρωπο από την αρχή του πολιτισμού. Είτε πρόκειται για τελετουργικές μελωδίες αρχαίων πολιτισμών, είτε για τις σύγχρονες ρυθμικές εκφράσεις, η μουσική ανέκαθεν κατείχε ξεχωριστή θέση στην ανθρώπινη ψυχή. Σήμερα, ειδικότερα, η επιστήμη αναγνωρίζει και τεκμηριώνει την ευεργετική της επίδραση στην ψυχική και σωματική υγεία, εντάσσοντάς την πλέον στον τομέα των εναλλακτικών θεραπειών, υπό την ονομασία μουσικοθεραπεία.(Αγραφιώτη, 2025).
.
Η μουσικοθεραπεία, λοιπόν, είναι η επιστημονική χρήση της μουσικής από εκπαιδευμένους επαγγελματίες και αποσκοπεί στη βελτίωση της σωματικής, συναισθηματικής, γνωστικής και κοινωνικής λειτουργίας ενός ατόμου. Δεν προϋποθέτει μουσικές γνώσεις από την πλευρά του θεραπευόμενου, ενώ εφαρμόζεται είτε ατομικά είτε ομαδικά, σε ποικίλα περιβάλλοντα όπως νοσοκομεία, ψυχιατρικές κλινικές, σχολεία, κέντρα αποκατάστασης και γηροκομεία. Περιλαμβάνει τόσο ενεργητικές δραστηριότητες (τραγούδι, παίξιμο μουσικών οργάνων, σύνθεση) όσο και παθητικές (ακρόαση μουσικής). Η επιλογή μεθόδου εξαρτάται από τις ανάγκες και τις δυνατότητες κάθε θεραπευόμενου (Πολυζόπουλος, 2021).
.
Η σύνδεση, ωστόσο, της μουσικής με την θεραπεία δεν είναι καινούργια. Ήδη από την αρχαιότητα, ο Πλάτωνας και ο Αριστοτέλης τόνιζαν τη σημασία της μουσικής για την ψυχική γαλήνη και την ηθική ανάπτυξη. Στον Μεσαίωνα, η μουσική χρησιμοποιούνταν σε μοναστήρια για την πνευματική ανάταση των ασθενών, ενώ κατά τον 18ο και 19ο αιώνα, άρχισαν να παρατηρούνται πιο συστηματικές προσπάθειες ενσωμάτωσής της στην ιατρική φροντίδα. Ωστόσο, το 1976 ιδρύθηκε η Ένωση Επαγγελματιών Μουσικοθεραπευτών, με σκοπό την υποστήριξη του επαγγέλματος, ενώ η Επιτροπή Πιστοποίησης Μουσικοθεραπευτών δημιουργήθηκε το 1983, στοχεύοντας στην ενίσχυση της πρακτικής της μουσικοθεραπείας (British Association for Music Therapy, 2025). Γενικότερα αναδύθηκε και εξελίχθηκε ως μέθοδος θεραπείας, μετά το 1900, και ειδικότερα στον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, όταν διαπιστώθηκε η θετική επίδραση της μουσικής στους βετεράνους με ψυχικά τραύματα (Kamioka et.al, 2014).
.
Τι συμβαίνει όμως στον ανθρώπινο οργανισμό νευροβιολογικά;
Η μουσική επηρεάζει άμεσα το κεντρικό νευρικό σύστημα, προκαλώντας χημικές και ορμονικές αντιδράσεις που επηρεάζουν τη διάθεση, το άγχος και την αντίληψη του πόνου. Έχει αποδειχθεί ότι μειώνει τα επίπεδα κορτιζόλης, της κύριας ορμόνης του στρες. Μελωδίες με αργό ρυθμό και χαμηλή ένταση μπορούν να οδηγήσουν σε μείωση του καρδιακού ρυθμού και της πίεσης, προκαλώντας μια κατάσταση ηρεμίας. Επιπροσθέτως, η μουσική ενεργοποιεί δίκτυα του εγκεφάλου, συμβάλλοντας στην ενίσχυση της νευροπλαστικότητας του, της ικανότητας του δηλαδή να τροποποιεί τη δομή και τη λειτουργία του κάθε φορά που έρχεται σε επαφή με καινούργια ερεθίσματα. Έρευνες δείχνουν ότι η ακρόαση μουσικής μπορεί να ενισχύσει γνωστικές λειτουργίες, να ενεργοποιήσει περιοχές του εγκεφάλου που σχετίζονται με την ανταμοιβή και την ενσυναίσθηση, να βελτιώσει τη μνήμη, αλλά και να διευκολύνει την αποκατάσταση σε περιπτώσεις εγκεφαλικών ή νευρολογικών διαταραχών. Επιπλέον, μπορεί να μειώσει τον χρόνιο πόνο και να βελτιώσει την ποιότητα του ύπνου. Τέλος, μέσα από την πρόκληση συναισθημάτων και την ενεργοποίηση περιοχών όπως ο ιππόκαμπος και ο προμετωπιαίος φλοιός, μπορεί να λειτουργήσει ως εργαλείο ενίσχυσης της μάθησης, της συγκέντρωσης και της συναισθηματικής ρύθμισης (Zaatar, 2023).
Η μουσικοθεραπεία συμβάλλει στη βελτίωση της διάθεσης και της αυτοεκτίμησης των ατόμων με κατάθλιψη. Έχει παρατηρηθεί, μέσω ερευνών, τα τελευταία χρόνια ότι, αρκετοί άνθρωποι δυσκολεύονται να εκφράσουν λεκτικά τα συναισθήματά τους. Η μουσική προσφέρει μια εναλλακτική μορφή επικοινωνίας, δίνοντας «φωνή» σε συναισθήματα που ίσως είναι καταπιεσμένα ή δύσκολο να εκφραστούν. Πιο συγκεκριμένα, μέσα από τον ρυθμό, τη μελωδία και τον τόνο, μεταδίδονται συναισθήματα όπως χαρά, λύπη, ένταση ή γαλήνη. Στις ομαδικές συνεδρίες μουσικοθεραπείας, καλλιεργείται η συνεργασία, η ενσυναίσθηση και η επικοινωνία. Αυτό έχει ιδιαίτερη σημασία για άτομα με διαταραχές αυτιστικού φάσματος ή κοινωνικές φοβίες (Ramaswamy, 2024). Παράλληλα, ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (ΠΟΥ), σε έκθεσή του το 2019, αναγνώρισε επίσημα τα οφέλη των τεχνών, και της μουσικής ειδικότερα, στην πρόληψη και θεραπεία ψυχικών και σωματικών ασθενειών.
.
Η μουσικοθεραπεία εφαρμόζεται σε πληθώρα πληθυσμιακών ομάδων:
Σε παιδιά με μαθησιακές ή αναπτυξιακές δυσκολίες, προσφέρει σταδιακή βελτίωση της συγκέντρωσης, της ομιλίας και της κοινωνικοποίησης. Σε ηλικιωμένους με άνοια, συμβάλλει στη διατήρηση της μνήμης και της ταυτότητας. Έχει αποδειχθεί πως «ξυπνά» αναμνήσεις και ενισχύει την αίσθηση του εαυτού. Ακόμη και σε προχωρημένα στάδια, οι ασθενείς μπορεί να ανταποκριθούν συναισθηματικά ή λεκτικά σε οικείες μελωδίες. Σε ασθενείς με χρόνιο πόνο ή καρκίνο, προσφέρει ανακούφιση από το άγχος, τον πόνο και τις παρενέργειες της θεραπείας. Σε άτομα με ψυχικές διαταραχές, λειτουργεί υποστηρικτικά προς την ψυχοθεραπεία και τη φαρμακευτική αγωγή. Προσφέρει ηρεμία, γαλήνη, ανακούφιση και χαλάρωση, απομακρύνοντας, ακόμα και βραχυπρόθεσμα, τα άτομα απο τον σωματικό και ψυχικό πόνο που συνοδεύει την ψυχοπαθολογία τους (Schneidman et al., 2022).
.
Αν και η μουσικοθεραπεία απαιτεί εξειδίκευση, η μουσική μπορεί να χρησιμοποιηθεί και ατομικά ως μέσο αυτοβελτίωσης και χαλάρωσης. Η δημιουργία προσωπικών playlist για διάφορες συναισθηματικές καταστάσεις, το τραγούδι, ο χορός και η απλή ακρόαση αγαπημένων κομματιών μπορούν να λειτουργήσουν ευεργετικά στην καθημερινή ζωή. Η συνειδητή χρήση της μουσικής, ανάλογα με τη διάθεση και τις ανάγκες μας, αποτελεί ένα απλό αλλά ισχυρό εργαλείο ενίσχυσης της ψυχικής ευεξίας.
.
Η μουσική είναι ένα πολυδιάστατο μέσο που έχει τη δύναμη να θεραπεύει, να ενώνει. Είναι πηγή παρηγοριάς, ανακούφισης και εσωτερικής αρμονίας. Σε μια εποχή όπου τα ποσοστά άγχους, κατάθλιψης και ψυχικής κόπωσης αυξάνονται ραγδαία, η ενσωμάτωση της μουσικής στην καθημερινή ζωή, αλλά και στην ψυχολογική φροντίδα αποκτά ιδιαίτερη σημασία. Οι «νότες ευεξίας» αντικατοπτρίζουν μια πραγματικότητα που αξίζει να αξιοποιήσουμε προς όφελος της ψυχικής μας υγείας.
.
Παναγιώτα – Χριστίνα Κακλιδάκη
Ασκούμενη Ψυχολόγος στη ΜΨΑ “Άγιος Νικόλαος”, MSc Γνωσιακή Συμπεριφορική θεραπεία
Βιβλιογραφία:
- Admin. (2021, June 5). Τι είναι η Μουσικοθεραπεία και πώς λειτουργεί. PsychoMed. https://psychomed.gr/music_therapy/
- ΑΓΡΑΦΙΩΤΗ , Ε. (n.d.). ΕΦΗ ΑΓΡΑΦΙΩΤΗ: Η ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΓΛΩΣΣΑ ΤΗΣ ΜΟΥΣΙΚΗΣ (Συνέντευξη στην ρίτσα μασούρα): Tar – μουσικό διαδικτυακό περιοδικό με αφορμή την κιθάρα. TAR. https://www.tar.gr/efi_agrafiwti_pagkosmia_glwssa_tis_moysikis_synenteyxi_stin_ritsa_masoyra-article-5213.html?category_id=127
- British Association of Music therapy. BAMT. (n.d.). https://www.bamt.org/bamt/history
- Kamioka, H., Tsutani, K., Yamada, M., Park, H., Okuizumi, H., Tsuruoka, K., Honda, T., Okada, S., Park, S.-J., Kitayuguchi, J., Abe, T., Handa, S., Oshio, T., & Mutoh, Y. (2014, May 16). Effectiveness of Music therapy: A summary of systematic reviews based on randomized controlled trials of music interventions. Patient preference and adherence. https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC4036702/
- Ramaswamy , M. (2024, August 8). Therapeutic use of music in neurological disorders: A concise narrative review. Heliyon. https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S2405844024115952#:~:text=The%20findings%20of%20the%20reviewed%20studies%20indicate%20potent,cognitive%20attributes%20of%20patients%20diagnosed%20with%20diverse%20neuropathologies.
- Schneidman, A. (2023, May 11). Tandfonline. Group music therapy for people living with mental health conditions in the community: A pilot longitudinal quantitative micro-analysis study. https://www.tandfonline.com/doi/full/10.1080/14733280600577368?scroll=top&needAccess=true
- T Zaatar, M., Alhakim, K., Enayeh, M., & Tamer, R. (2023, December 12). The transformative POWER OF MUSIC: Insights into neuroplasticity, health, and disease. Brain, behavior, & immunity – health. https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC10765015/
.