Η ψυχική ανθεκτικότητα ως καθημερινή δεξιότητα και πλαίσια εφαρμογής.
.
.
Ο σύγχρονος τρόπος ζωής των ανθρώπων αν θα μπορούσε να λάβει ένα τίτλο θα ήταν «εγκλωβισμός στο άγχος». Το άγχος ως μια κατάσταση που περιλαμβάνει πολλά συναισθήματα και κυρίως αρνητικά, ακυρώνει την πραγματικότητα και μας επιτίθεται μέσω του νου (της σκέψης). Αυτές οι επαναλαμβανόμενες αρνητικές σκέψεις ως επί το πλείστων είναι υποθετικές, ωστόσο το σώμα μας τις βιώνει ως πραγματικές απειλές. H δυσφορία που προκαλεί το άγχος σωματοποιείται οδηγώντας στην εμφάνιση των λεγόμενων ψυχοσωματικών συμπτωμάτων.
.
Ορισμός, χαρακτηριστικά και ερευνητικά δεδομένα
Η Αμερικανική Ψυχολογική Εταιρία ορίζει την ψυχική ανθεκτικότητα ως «τη διαδικασία ικανοποιητικής προσαρμογής σε αντίξοες συνθήκες, τραύμα, απειλές ή σημαντικές πηγές στρες».
Τα βασικά γνωρίσματα ενός ατόμου με ψυχική ανθεκτικότητα είναι οι κοινωνικές δεξιότητες, η ικανότητα του να επιλύει προβλήματα, η αυτονομία και η αίσθηση ότι έχει έναν σκοπό στη ζωή του.
Η καλλιέργεια της ψυχικής ανθεκτικότητας ως καθημερινής δεξιότητας αποτελεί απαραίτητη προϋπόθεση για την πρόληψη ή τη μείωση της εμφάνισης των δυσάρεστων ψυχοσωματικών συμπτωμάτων και την ολιστική βελτίωση της υγείας του ατόμου.
Σε μια έρευνα που πραγματοποιήθηκε περίπου πριν από δέκα χρόνια και εξέτασε τη σχέση μεταξύ ψυχικής ανθεκτικότητας, μετατραυματικής διαταραχής και κατάθλιψης, διαπιστώθηκε ότι η ψυχική ανθεκτικότητα μπορεί να λειτουργήσει ως προγνωστικός παράγοντας για την επανεμφάνιση καταθλιπτικών επεισοδίων σε άτομα με διπολική διαταραχή. Σε μια άλλη έρευνα την ίδια περίοδο, που μελετούσε τη σχέση σχιζοφρένειας και ψυχικής ανθεκτικότητας, φάνηκε ότι η ψυχική ανθεκτικότητα είναι σημαντικός δείκτης της λειτουργικότητας σε μια ομάδα ατόμων με σχιζοφρένεια που δεν λάμβαναν φαρμακευτική αγωγή.
.
Στρατηγικές ενίσχυσης
Υπάρχουν διάφορες στρατηγικές που θα μπορούσαν να ενισχύσουν την ψυχική ανθεκτικότητα και να ενδυναμώσουν το άτομο στη καθημερινή του ζωή. Μία από αυτές είναι η θέσπιση μικρών και ρεαλιστικών στόχων που δίνουν την αίσθηση της προσωπικής εξέλιξης όπως για παράδειγμα δύο φορές την εβδομάδα το περπάτημα σε ένα πάρκο κοντινό από το σπίτι για την σταδιακή ενίσχυση της φυσικής κατάστασης του ατόμου. Εξίσου σημαντική είναι η καταγραφή των σκέψεων που συνήθως περιφέρονται άναρχα στο μυαλό του ατόμου και του προκαλούν άγχος, η διαδικασία αυτή βοηθά στην οργάνωσή τους και στη μείωση τους άγχους. Παράλληλα, η διατήρηση μιας ισορροπημένης διατροφής και η συχνή επαφή με την φύση ενισχύουν την ευεξία. Τέλος, η αναζήτηση βοήθειας από έναν ειδικό ψυχικής υγείας, όταν το άτομο νιώθει ανήμπορο να διαχειριστεί μια δύσκολη συνθήκη στη ζωή του μπορεί να του παρέχει ψυχική στήριξη και ανακούφιση.
.
Πλαίσια εφαρμογής: εκπαίδευση και εργασιακό περιβάλλον
Οι παραπάνω στρατηγικές ενίσχυσης της ψυχικής ανθεκτικότητας μπορούν να εφαρμοστούν στο πλαίσιο της εκπαίδευσης το οποίο θεωρείται από το πιο σημαντικά και αποτελεσματικά πλαίσια. Το σχολικό περιβάλλον προσφέρεται ως ένας χώρος, εντός του οποίου ενισχύεται η προσωπικότητα των παιδιών και υλοποιούνται προγράμματα πρόληψης και παρέμβασης.
Τα παιδιά και οι έφηβοι συχνά βρίσκονται σε φάσεις αλλαγών και προσαρμογών. Επομένως, μπορούν μέσω τέτοιων παρεμβάσεων να αναπτύξουν πιο υγιείς και αποτελεσματικούς τρόπους διαχείρισης των δυσκολιών. Ειδικότερα, μπορούν να μάθουν να αντιμετωπίζουν το άγχος των εξετάσεων, να καλλιεργήσουν θετικές και υποστηρικτικές διαπροσωπικές σχέσεις, να ενισχύουν τις δεξιότητες αυτοφροντίδας και οριοθέτησης, καθώς και να διαμορφώσουν μια πιο σταθερή και θετική εικόνα εαυτού.
Αντίστοιχα, οι ενήλικες μπορούν να επωφεληθούν μέσα από εκπαιδευτικούς κοινοτικούς οργανισμούς οι οποίοι πραγματοποιούν προγράμματα που ενισχύουν τη φροντίδα του εαυτού, την αναθεώρηση δυσλειτουργικών τρόπων σκέψης και την ανάπτυξη πιο ευέλικτων στρατηγικών αντιμετώπισης κρίσεων ή στρεσογόνων καταστάσεων.
Όσον αφορά τους εργαζόμενους και τους εργασιακούς τους χώρους, έχει διαπιστωθεί ότι η εταιρική κουλτούρα διαδραματίζει καθοριστικό ρόλο στην ανάπτυξη της ψυχικής ανθεκτικότητας των εργαζομένων. Η υποστηρικτική κουλτούρα που ενθαρρύνει την ανοιχτή επικοινωνία, τη συνεργασία και την αναγνώριση της προσπάθειας προσφέρει στους εργαζόμενους ένα ασφαλές περιβάλλον για να αντιμετωπίσουν δυσκολίες και να μαθαίνουν από τα λάθη τους. Παράλληλα, μια ευέλικτη κουλτούρα που προάγει την ισορροπία επαγγελματικής και προσωπικής ζωής βοηθά τους εργαζόμενους να διαχειρίζονται το στρες αποτελεσματικά. Επιπλέον, η αναγνώριση και η επιβράβευση της προσπάθειας ενδυναμώνει την αυτοπεποίθηση και ενισχύει την ψυχική ανθεκτικότητα, καθώς οι εργαζόμενοι αισθάνονται ότι η συνεισφορά τους έχει νόημα και αξία. Συνολικά, η καλλιέργεια μιας τέτοιας κουλτούρας συμβάλλει τόσο στην ευημερία των εργαζομένων όσο και στην ευημερία και πρόοδο των σύγχρονων οργανισμών.
.
Συμπέρασμα
Η ανθεκτικότητα λειτουργεί ως μια ψυχική θεραπευτική ασπίδα που δίνει τη δυνατότητα στο άτομο να προσαρμοστεί στις δυσκολίες και στις απρόσμενες αλλαγές που φέρνει η ζωή. Οι περίοδοι κρίσης μπορούν να αποτελέσουν πολύτιμες εμπειρίες μάθησης, καθώς σε αυτές τις περιόδους τα άτομα έχουν τη δυνατότητα να αναπτύξουν δεξιότητες όπως αντοχή, σοφία και εσωτερική δύναμη. Το σημαντικό είναι να αποδεχθούμε ότι με την πάροδο του χρόνου οι προκλήσεις αυξάνονται και η ζωή μας αλλάζει, μαζί της αλλάζουμε και εμείς και οφείλουμε να εμπιστευτούμε τη δική μας προσωπική διαδρομή.
.
Παπαϊωάννου Ήρα-Αθανασία,
Φοιτήτρια Ψυχολογίας ΑΠΘ,
Εθελόντρια στο “IASIS | At Work” Θεσσαλονίκης
.
Βιβλιογραφία:
- Herrman, H., Stewart, D. E., Diaz-Granados, N., Berger, E. L., Jackson, B., & Yuen, T. (2011). What is resilience?. The Canadian Journal of Psychiatry, 56(5), 258-265.
- Troy, A. S., Willroth, E. C., Shallcross, A. J., Giuliani, N. R., Gross, J. J., & Mauss, I. B. (2023). Psychological resilience: an affect-regulation framework. Annual review of psychology, 74(1), 547-576.
- Southwick SM, Bonanno GA, Masten AS, Panter-Brick C, Yehuda R. Resilience definitions, theory, and challenges: interdisciplinary perspectives. Eur J Psychotraumatol 2014
- Bernard B. Resilience Outcomes: Personal Strengths. Resiliency: What we have learned. West Ed, San Francisco, 2004:13–35
- Connor KM, Davidson JR. Development of a new resilience scale: the Connor-Davidson Resilience Scale (CD-RISC). Depress Anxiety 2003, 18:76–82
- Choi JW, Cha B, Jang J, Park CS, Kim BJ et al. Resilience and impulsivity in euthymic patients with bipolar disorder. J Affect Disord 2015, 170:172–177
- Torgalsbøen AK. Sustaining full recovery in schizophrenia after 15 years: does resilience matter? Clin Schizophr Relat Psychoses 2012, 5:193–200
- Πηγή: “Resilience – a key skill for education and job” project partners, 2014. Klaus Linde-Leimer, Thomas Wenzel. “Guidelines”. Link: http://www.resilience-project.eu.
- Baykal, E. (2018). Promoting resilience through positive leadership during turmoil. International Journal of Management and Administration, 2(3), 34-48.
.