Δυσκολίες στην φυλομετάβαση στην Ελλάδα
Μία προσωπική κατάθεση, από λήπτρια υπηρεσιών μας.
Σελήνη Αζαλέα Σελέστ, προγραμματίστρια βιντεοπαιχνιδιών, Γιαννιτσά 15/9/2025.
.
.
Αυτό το κείμενο το έγραψα αρχικά στα Αγγλικά (πάντα γράφω στα Αγγλικά), οπότε κάποια κομμάτια μπορεί να έχουν λίγο πιο περίεργη έκφραση (έκανα ο,τι καλύτερο μπορούσα για να είναι η μετάφραση όσο γίνεται πιο σωστά προσαρμοσμένη στα Ελληνικά).
.
Στην Ελλάδα, η απόκτηση πρόσβασης σε απαραίτητη επιβεβαιωτική φροντίδα είναι, από την εμπειρία μου, μια από τις πιο συναισθηματικά επίπονες διαδικασίες που έχω περάσει ποτέ και, για εμένα, το τέλος δεν είναι ακόμα ορατό. Για να ξέρετε, σε αυτό το κείμενο θα μοιραστώ κομμάτια της δικής μου προσωπικής εμπειρίας ως ένα τρανς άτομο με αυτισμό, μιλώντας για την δυσπιστία και τις δυσκολίες που έχω αντιμετωπίσει (και ακόμα αντιμετωπίζω).
.
Από τότε που κατανόησα τι είναι το φύλο, ήθελα κάποιο θαύμα να γίνει και να ξυπνήσω ως το άλλο φύλο, με ο,τι αυτό φέρει. Η πρώτη φορά που το εξέφρασα ήταν όταν ήμουν ακόμα στην προεφηβική ηλικία, και η δεύτερη ήταν λίγα χρόνια μέσα στην εφηβεία. Η απάντηση της οικογένειας μου ήταν να το απορρίψει, βέβαια, και να μου πει ότι αυτό ήταν ηλίθιο. Δεν ήξερα ότι υπάρχει η δυνατότητα να αλλάξει κανείς το φύλου του για πάρα πολύ καιρό (το εκπαιδευτικό σύστημα δεν εξερευνά θέματα φύλου ή σεξουαλικού προσανατολισμού) και, όταν έμαθα ότι υπάρχει, στην αρχή νόμιζα ότι ήταν αφύσικο. Δεν ξέρω γιατί δεν το έψαξα στα σοβαρά μέχρι πέρσι, αλλά όταν το έκανα, ήξερα ποια είμαι. Πολλά πράγματα άρχισαν να βγάζουν νόημα· η αποφυγή μου να κοιτάζω στο καθρέπτη, όνειρα στα οποία ήμουν γυναίκα, η μαχαιριά στην καρδιά κάθε φορά που έβλεπα γυναίκες να φορούν ρούχα που ήθελα να φορέσω και εγώ, αλλά δεν μπορούσα επειδή ήμουν αγόρι και μου έλεγαν σε όλη μου την ζωή ότι οι άντρες πρέπει να είναι αρρενωποί. Λέγοντας ότι ήταν μόνο μια αφύπνιση θα υποτιμούσε την όλη κατάσταση· όλη μου η ζωή άρχισε να βγάζει νόημα όταν το κατάλαβα.
.
Το αρχικό πρόβλημα που αντιμετώπισα ήταν κάτι που θα περιγράψω ως μια έλλειψη ενδιαφέροντος και κατανόησης για το γεγονός ότι είμαι τρανς. Η κατάσταση διαβίωσης μου ήταν περίπλοκη, και είχα πρόσβαση μόνο σε συγκεκριμένους επαγγελματίες ψυχικής υγείας, ένας από τους οποίους όχι μόνο δεν καταλάβαινε τίποτα για τα τρανς άτομα, αλλά που επίσης μου συμπεριφερόταν σαν η ταυτότητα φύλου μου να ήταν κάτι το σεξουαλικό. Η μόνη ερώτηση που μου έκανε αυτό το άτομο για την ταυτότητα φύλου μου ήταν αν ήθελα, και αυτό είναι ακριβώς ο,τι είπε, “να έχω το στήθος γυναίκας.” Ελπίζω να μην χρειάζεται να εξηγήσω πόσο προσβλητικό ήταν, η μείωση ολόκληρης της ταυτότητας μου στο να έχω στήθος (γιατί, όπως όλοι ξέρουμε, το στήθος είναι το μόνο πράγμα που κάνει τις γυναίκες θηλυκές, προφανώς).
.
Όταν αυτό κανονίστηκε (επιτέλους βρήκα άλλο άτομο που μπορούσε να με βοηθήσει), το επόμενο μεγάλο πρόβλημα ήταν το ότι έπρεπε να αποδείξω ότι είμαι τρανς. Όπως ανέφερα στην αρχή, έχω αυτισμό, που προφανώς με κάνει ανίκανη να έχω οποιαδήποτε επιθυμία πιο περίπλοκη από τα βασικά (από ο,τι φαίνεται έχω την νοημοσύνη και το συναισθηματικό βάθος ενός νηπίου). Αποδεικνύοντας ότι το γεγονός ότι είμαι τρανς δεν είναι κάποια εμμονή (ποτέ μου δεν είχα καμιά εμμονή) ήταν μια δοκιμασία υπομονής, εφόσον έπρεπε κυριολεκτικά να περιμένω μήνες για να δω αν η ίδια μου η ταυτότητα θα πήγαινε πίσω στο “φυσιολογικό.”
.
Αφού επιτέλους κατάφερα να κανονίσω διαδικτυακό ραντεβού με έναν ψυχίατρο, το οποίο ήταν απαραίτητο εφόσον μια διάγνωση δυσφορίας φύλου είναι πρακτικά υποχρεωτική για να ξεκινήσει κανείς ορμονοληψία (δεν έχουμε δυνατότητα αυτοπροσδιορισμού στην χώρα μας, περισσότερα πάνω σε αυτό παρακάτω), ήμουν για άλλη μια φορά στα χέρια κάποιου που δεν καταλαβαίνει τις τρανς ταυτότητες. Αυτό το άτομο με ρώτησε αν μου αρέσουν οι άντρες, το οποίο κυριολεκτικά δεν έχει καμιά σχέση με την ταυτότητα φύλου. Η ταυτότητα φύλου είναι διαφορετική από τον σεξουαλικό προσανατολισμό, και δεν χρειάζεται να είναι όλα ετεροφυλόφιλα! Ειλικρινά πιστεύω ότι, αν είχα πει ότι βρίσκω τους άντρες ελκυστικούς, ανεξάρτητα από το αν ήταν αλήθεια ή όχι, θα είχα πάρει την διάγνωση. Αυτό με την υπόθεση ότι αυτό το άτομο νόμιζε ότι το μόνο πράγμα που κάνει κάποιον τρανς είναι η προτίμηση του ίδιου φύλου με αυτό που γεννήθηκε, και όχι η αφόρητη και ψυχοπλακωτική πραγματικότητα του σώματος σου να μην ταιριάζει με την πραγματική σου ταυτότητα (αυτό θα ήταν χαζό, σωστά;). Ή ίσως αυτό το άτομο δεν είχε ποτέ την πρόθεση να με πιστέψει· ούτως ή άλλως, γιατί να θέλει ένας άντρας να είναι γυναίκα; Η πατριαρχία μας μαθαίνει ότι το γυναικείο φύλο είναι κατώτερο, οπότε γιατί να θέλει κανείς να γίνει κατώτερος; Είναι προφανώς αποτέλεσμα ψυχικής ασθένειας, σωστά; Έτσι σκέφτονται οι τρανσφοβικοί.
.
Έξι μήνες και τρεις μέρες μετά την αρχική επιθυμία να ξεκινήσω ορμονοληψία, έκλεισα επιτέλους ραντεβού με έναν σωστό ψυχίατρο, ο οποίος ήταν επίσης μέλος της ΛΟΑΤΚΙ+ κοινότητας. Οι αρχικές εντυπώσεις ήταν υπέροχες! Έδειξε βασικό σεβασμό για την ταυτότητα φύλου μου, και το ίδιο το άτομο ήξερε τι έλεγε. Δυστυχώς, αυτό το άτομο ήταν υποστηρικτής της απίστευτα άβολης και, σε κάποιες περιπτώσεις, μέχρι και επικίνδυνης διαδικασίας της real-life experience (RLE), η οποία έχει επικριθεί ευρέως από την τρανς κοινότητα και πολλούς επαγγελματίες ψυχικής υγείας από τις αρχές του 2000, με ένα άρθρο της Αμερικανικής Ιατρικής Ένωσης να τονίζει την σημαντικότητα της ενημερωμένης συναίνεσης[8]. Ένα πράγμα που διάβασα λίγο καιρό πριν έρχεται στο νου: “η RLE είναι άβολη επειδή το σώμα του ατόμου δεν ταιριάζει με την ταυτότητα φύλου του πριν αρχίσει ορμονοληψία.” Μπορεί να είναι επικίνδυνη εφόσον δεν δέχονται όλοι τα τρανς άτομα, και το να μην φαίνεσαι cis μπορεί να οδηγήσει σε λεκτική ή μέχρι και σωματική βία. Υπάρχει επίσης η πολύ πραγματική πιθανότητα να κάνει κάποιος RLE, και ο ψυχίατρος του απλά να μην είναι πεπεισμένος ότι είναι όντως τρανς, με αποτέλεσμα να καταστραφεί το άτομο ψυχικά και κοινωνικά (“είναι φρικιό, μην του μιλάς”). Κάνοντας RLE πρέπει τουλάχιστον να εγγυάται πρόσβαση και σε ορμονοληψία αλλά και σε όλες τις χειρουργικές επεμβάσεις που μπορεί να επιλέξει να κάνει το άτομο.
.
Για όσους δεν ξέρουν, η RLE είναι κάτι που η ιατρική κοινότητα νόμιζε πως ήταν ένας σωστός τρόπος για να αποδείξει κανείς ότι είναι τρανς. Εμπεριέχει την κοινωνική φυλομετάβαση, την χρήση του προτιμώμενου ονόματος σου, και κάνοντας πράγματα που είναι στερεοτυπικά συνδεδεμένα με το φύλο που είσαι, όπως το μακιγιάζ για τις τρανς γυναίκες. Αυτή η διαδικασία όχι μόνο διαιωνίζει τα έμφυλα στερεότυπα, αλλά είναι επίσης ακατάλληλη για άτομα των οποίων η ταυτότητα φύλου δεν υπάρχει στο παραδοσιακό δυαδικό σύστημα (εκτός της κοινωνικής φυλομετάβασης, που είναι μια μόνο μέτρια επίπονη μορφή βασανιστηρίου), άτομα που ταυτίζονται και με τα δύο ή με κανένα φύλο, ή άτομα που αλλάζουν φύλο κάποιες φορές. Μπορεί να ακουστεί τρελό, αλλά πιστεύω ότι όλοι πρέπει να έχουν το δικαίωμα να κάνουν την μετάβαση στους δικούς τους όρους. Είναι επίσης απόλυτα αηδιαστικό το ότι επιλογές στυλ και έκφρασης, όπως το μακιγιάζ ή τα γυναικεία ρούχα, επηρεάζουν την πρόσβαση σε επιβεβαιωτική φροντίδα. Ίσως εγώ, μια τρανς γυναίκα, να μην θέλω να εκφραστώ μέσα από το μακιγιάζ. Ίσως δεν θέλω να έχω μακριά μαλλιά. Ίσως να μην μου αρέσει να φοράω γυναικεία ρούχα. Όλα αυτά πρέπει να είναι δική μου προσωπική επιλογή, και όχι πράγματα που υποχρεούμαι να κάνω για να κερδίσω το δικαίωμα να είμαι ο εαυτός μου. Αν και, προσωπικά, έχω αποφασίσει να τα παρατήσω και να κάνω ο,τι μου πουν, ανεξάρτητα από το αν αυτό είναι ασφαλές ή νιώθω άνετα κάνοντας το ή όχι (είμαι ειλικρινά απελπισμένη τώρα πια).
.
Από το 2022, η όγδοη έκδοση των προτύπων φροντίδας της WPATH (World Professional Association for Transgender Health) για τα τρανς άτομα έχει δημοσιευθεί, αφαιρώντας κάθε προϋπόθεση για RLE για κάθε μορφή επιβεβαιωτικής φροντίδας[1]. Αυτό το γεγονός αγνοείται όσων αφορά συγκεκριμένα τρανς άτομα, ένα από τα οποία είμαι και εγώ, και βασικά δεν είμαι σίγουρη αν χρησιμοποιείται ποτέ η νέα έκδοση στην χώρα μας. Το μέσο ποσοστό αυτοκτονικότητας για τρανς άτομα είναι περίπου 55,5%[7], με μια έρευνα να δείχνει ότι η πρόσβαση της τρανς νεολαίας σε ορμονοληψία μειώνει τα ποσοστά αυτοκτονικότητας και κατάθλιψης[6]. Ακόμα και αν ένα τρανς άτομο έχει αυτοκτονικές σκέψεις απλά επειδή του στερούν απαραίτητη ιατρική φροντίδα, μπορεί και πάλι να του την στερήσουν εξαιτίας αυτού του γεγονότος. Για κάποιο λόγο, αφήνοντας ένα άτομο να υποφέρει παραπάνω απλά επειδή ήδη υποφέρει, πρακτικά τιμωρώντας άτομα που έχουν δυσφορία φύλου, το ίδιο το γεγονός που τα κάνει τρανς, είναι εντάξει με τους επαγγελματίες υγείας. Αφού κατάφερα επιτέλους να πάρω ο,τι χρειάζομαι (περίπου), το πλήρες ιστορικό ψυχικής υγείας μου πρέπει τώρα να δοθεί σε έναν ενδοκρινολόγο. Αυτός είναι ο λόγος που πρέπει να περάσω την διαδικασία της RLE· το γεγονός ότι ήμουν κάποτε αυτοκτονική με κάποιο τρόπο μου αφαιρεί το δικαίωμα να έχω μια καλύτερη ζωή· το δικαίωμα να εκφραστώ όπως θέλω. Είναι αξιοσημείωτο ότι σχεδόν κάθε πολιτισμένη χώρα χρησιμοποιεί ένα σύστημα ενημερωμένης συναίνεσης, χωρίς την ανάγκη για διάγνωση, και ότι μια έρευνα που έγινε το 2001 σε τρανς γυναίκες δείχνει ότι η RLE δεν κάνει καμιά διαφορά στην επιθυμία κάποιου να κάνει φυλομετάβαση[2]· τα ποσοστά μετάνοιας ανάμεσα σε άτομα που είχαν κάνει RLE και αυτά που δεν είχαν ήταν τα ίδια, νομίζω. Επίσης, αδυνατώ να δω την σχέση μεταξύ αυτοκτονικών τάσεων και RLE· το ένα δεν έχει τίποτα να κάνει με το άλλο, και κάνοντας RLE ούτε αφαιρεί αυτές τις προαναφερόμενες τάσεις ούτε αποδεικνύει ότι το άτομο δεν θα μετανιώσει την μετάβαση του. Πρέπει επίσης να σημειωθεί ότι, από ο,τι έχω διαβάσει, μόνο 5% από τα άτομα που σταματούν την μετάβασή τους το κάνουν από μετάνοια (λιγότερο από 3% των τρανς ατόμων σταματούν την φυλομετάβαση τους γενικά)[3]· τα υπόλοιπα το κάνουν εξαιτίας του πόσο δύσκολο είναι να κάνει κανείς φυλομετάβαση και να υπάρχει ως τρανς άτομο, ή εξαιτίας πίεσης από οικογένεια ή/και φίλους.
.
Την ώρα που γράφω αυτό το κείμενο, έχει ήδη περάσει πάνω από ένας χρόνος που προσπαθώ να ξεκινήσω ορμονοληψία. Όπως μια έρευνα για τα εμπόδια που αντιμετωπίζουν τα τρανς άτομα στην Ελλάδα λέει[4], “το σύστημα υγείας δεν μετράει επιθυμία για φυλομετάβαση· μετράει θάρρος και υπομονή.” Πιο αληθείς λόγια δεν έχουν ειπωθεί ποτέ. Είναι προφανές ότι εκπαίδευση σχετικά με τα τρανς άτομα πρέπει να δοθεί και σε καινούριους και σε παλιούς επαγγελματίες ψυχικής και γενικής υγείας, με έναν τρόπο που δεν αντιμετωπίζει τις τρανς ταυτότητες ως μια ψυχική διαταραχή, αλλά ως έναν ακόμα τρόπο να εκφραστεί κανείς. Επιπρόσθετα, είναι σημαντικό να υιοθετηθεί ένα σύστημα ενημερωμένης συναίνεσης, όχι μόνο θεωρητικά (δεν είναι απαραίτητο από το νόμο να έχει κανείς διάγνωση, ούτε να έχει κάνει RLE[5]), αλλά πρακτικά· αυτό περιλαμβάνει να εφαρμοστεί και να ακολουθηθεί η νέα έκδοση των προτύπων φροντίδας, και όχι η πιο περιοριστική. Πρέπει επίσης να μην υπάρχει τόση αμφιβολία όταν άτομα με αυτισμό λένε ότι είναι τρανς, ειδικά αν έχουν υψηλή λειτουργικότητα.
.
Σελήνη Αζαλέα Σελέστ,
.
Βιβλιογραφία:
- : Coleman, E., Radix, A. E., Bouman, W. P., Brown, G. R., de Vries, A. L., Deutsch, M. B., Ettner, R., Fraser, L., Goodman, M., Green, J., Hancock, A. B., Johnson, T. W., Karasic, D. H., Knudson, G. A., Leibowitz, S. F., Meyer- Bahlburg, H. F., Monstrey, S. J., Motmans, J., Nahata, L., … Arcelus, J. (2022). Standards of care for the health of transgender and gender diverse people, version 8. International Journal of Transgender Health, 23(sup1).
- : Lawrence, A. A. (2015). SRS without a one year RLE: Still no regrets. ITGL.
- : GenderGP. (2024, July 5). Detransition facts: Debunking well funded misinformation.
- : Orlando LGBT+. (2023, October). Deliverable No 2.3: Report on Learning Outcomes. Transcare.
- : Νόμος 4491/2017 (ΦΕΚ Α΄ 152, 13.10.2017)
- : Green, A. E., DeChants, J. P., Price, M. N., & Davis, C. K. (2021). Association of gender-affirming hormone therapy with depression, thoughts of suicide, and attempted suicide among transgender and nonbinary youth. Journal of Adolescent Health, 70(4), 643–649.
- : Narang, P., Sarai, S. K., Aldrin, S., & Lippmann, S. (2018). Suicide among transgender and gender-nonconforming people. The Primary Care Companion For CNS Disorders, 20(3).
- : Cavanaugh, T., Hopwood, R., & Lambert, C. (2016). Informed consent in the medical care of transgender and gender-nonconforming patients. AMA Journal of Ethics, 18(11), 1147–1155.
.