Η Ψυχική Υγεία σε έναν Κόσμο Κρίσεων
.
.
Οι σύγχρονες κοινωνίες βρίσκονται αντιμέτωπες με μια σειρά από πολυεπίπεδες κρίσεις, οι οποίες έχουν σημαντικές συνέπειες όχι μόνο στη δημόσια υγεία, αλλά και στην ψυχική ευημερία των πληθυσμών. Η κατανόηση των παραγόντων κινδύνου και των επιπτώσεων τέτοιων γεγονότων είναι απαραίτητη για τον σχεδιασμό αποτελεσματικών παρεμβάσεων και την ενίσχυση συστημάτων ψυχοκοινωνικής υποστήριξης.
.
Στόχο έχει την ευαισθητοποίηση του κοινού, την προστασία ευάλωτων πληθυσμών και την υποστήριξη αυτών σε περιόδους κρίσης. Το φετινό θέμα έχει τίτλο «Πρόσβαση στις Υπηρεσίες: Ψυχική Υγεία σε Καταστροφές και Έκτακτες Ανάγκες».
.
Οι έκτακτες κρίσεις είναι μια πολυσύνθετη έννοια, όπου διαταράσσει μαζικά την ψυχολογική ισορροπία των ανθρώπων. Αυτές μπορεί να είναι ανθρωπογενείς, όπως ένοπλες συγκρούσεις, φυσικές καταστροφές (σεισμοί, πλημμύρες), πανδημίες, μετανάστευση και προσφυγιά, καθώς και κλιματική αλλαγή, γεγονότα που τα τελευταία χρόνια ο κόσμος έχει βιώσει άμεσα και έμμεσα. Οι κρίσεις αυτές δυσχεραίνουν τις οικογένειες, τα μέσα βιοπορισμού και τις υπηρεσίες προκαλώντας σημαντικές αρνητικές επιπτώσεις στην ψυχική ευεξία των ανθρώπων. Οι περισσότεροι βιώνουν παροδική ψυχολογική δυσφορία, συνοδευόμενη από συναισθήματα άγχους, θλίψης, απελπισίας, προβλημάτων ύπνου, κόπωσης, ευερεθιστότητας, θυμού ή πόνου. Ωστόσο, ένα μικρό ποσοστό αναπτύσσει ψυχική διαταραχή, όπως κατάθλιψη και διαταραχή μετατραυματικού στρες.
.
Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (ΠΟΥ), σε περιοχές που επικρατούν συγκρούσεις, ένας στους πέντε ζει με κάποια μορφή ψυχικής διαταραχής, από ήπια κατάθλιψη ή άγχος έως ψύχωση. Ακόμα χειρότερα, σχεδόν ένας στους δέκα ζει με μέτρια ή σοβαρή ψυχική διαταραχή.
.
Οι φυσικές καταστροφές είναι μεγάλης κλίμακας καταστροφικά γεγονότα και αυξάνονται σε συχνότητα και σοβαρότητα. Οι συνέπειες των καταστροφών στην ψυχική υγεία είναι εκτεταμένες και συχνά συνδέονται με ανάπτυξη τραύματος και διαταραχή προσωπικών και κοινωνικοοικονομικών παραγόντων στη ζωή των ανθρώπων. Διάφοροι κοινωνικοί και περιβαλλοντικοί παράγοντες, όπως ο εκτοπισμός και η αλλαγή στις στενές σχέσεις, και παράγοντες που σχετίζονται με την καθημερινή ζωή, όπως το χαμηλό εισόδημα, η απώλεια εργασίας και περιουσίας, η απώλεια οικογενειακών μελών και η οικονομική αστάθεια, μπορεί να προκαλέσουν ή να επιδεινώσουν αρνητικές ψυχολογικές επιπτώσεις.
.
Ακόμη, η ψυχική υγεία των προσφύγων και μεταναστών διακυβεύεται, καθώς εκτίθενται σε πολυάριθμες αντιξοότητες, όπως τις εμπειρίες στη χώρα προέλευσής τους, το ταξίδι της μετανάστευσής τους, τις πολιτικές εισόδου και ένταξης της χώρας υποδοχής τους, καθώς και τις συνθήκες διαβίωσης και εργασίας. Μελέτες έχουν δείξει ότι οι πρόσφυγες και μετανάστες παρουσιάζουν υψηλότερα ποσοστά κατάθλιψης, άγχους, διαταραχής μετατραυματικού στρες, αυτοκτονία και ψύχωση σε σχέση με τον γενικό πληθυσμό.
.
Οι διεθνείς κατευθυντήριες γραμμές προτείνουν την παροχή ψυχικής υγείας και ψυχοκοινωνικής υποστήριξης σε πληθυσμούς που πλήττονται από κρίσεις με ποικίλες πρακτικές. Πιο συγκεκριμένα, συνιστάται:
- η ενσωμάτωση της ψυχικής υγείας σε όλα τα σχέδια ετοιμότητας και αντιμετώπισης κρίσεων,
- η ύπαρξη διεπιστημονικής ομάδας συντονισμού για τις δράσεις ψυχικής υγείας,
- η ενίσχυση της αυτοβοήθειας και η κοινωνική υποστήριξη στις κοινότητες, ειδικά για ευάλωτες ομάδες,
- η εκπαίδευση των πρώτων ανταποκριτών στην ψυχολογική πρώτη βοήθεια για να παρέχουν συναισθηματική στήριξη,
- η προώθηση της ενημέρωσης και αναζήτησης βοήθειας μέσω σωστής επικοινωνίας,
- η διάθεση κλινικής φροντίδας ψυχικής υγείας σε γενικές δομές υγείας, με εξειδικευμένο και εποπτευόμενο προσωπικό,
- η παροχή επιστημονικά τεκμηριωμένων ψυχολογικών παρεμβάσεων για όσους βιώνουν έντονη και παρατεταμένη δυσφορία,
- η προστασία των δικαιωμάτων των ατόμων με σοβαρά ψυχικά προβλήματα, ιδιαίτερα όσων ζουν σε ιδρύματα, και
- η δημιουργία δικτύων παραπομπής ανάμεσα σε ειδικούς ψυχικής υγείας, υπηρεσίες υγείας, σχολεία και κοινωνικές δομές.
.
Η φροντίδα της ψυχικής υγείας δεν είναι μόνο ιατρική και θεσμική υποχρέωση, αλλά αποτελεί συλλογική ευθύνη. Σε έναν κόσμο γεμάτο με κρίσεις, η ανθεκτικότητα και η ψυχική ευεξία είναι παγκόσμια προτεραιότητα για την επιβίωση και την πρόοδο των κοινωνιών. Όπως υποστηρίζει ο Gabor Mate, «η υγεία και η ασθένεια δεν είναι τυχαίες καταστάσεις σε ένα συγκεκριμένο σώμα ή μέρος του σώματος. Στην πραγματικότητα, είναι μια έκφραση μιας ολόκληρης ζωής που βιώνεται, μια ζωή που δεν μπορεί, με τη σειρά της, να γίνει κατανοητή μεμονωμένα: επηρεάζεται από – ή ακόμα καλύτερα, προκύπτει από – ένα πλέγμα περιστάσεων, σχέσεων, γεγονότων και εμπειριών».
.
Αγγελική Σιάφα, ψυχολόγος
Εθελόντρια CONNECT ATHENS
.
Βιβλιογραφία
- Charlson, F., van Ommeren, M., Flaxman, A., Cornett, J., Whiteford, H., & Saxena, S. (2019). New WHO prevalence estimates of mental disorders in conflict settings: A systematic review and meta-analysis. The Lancet, 394(10194), 240–248. https://doi.org/10.1016/S0140-6736(19)30934-1
- Heanoy, E. Z., & Brown, N. R. (2024). Impact of natural disasters on mental health: Evidence and implications. Healthcare (Basel), 12(18), 1812. https://doi.org/10.3390/healthcare12181812
- Mental Health and Psychosocial Support Minimum Services Package (MHPSS MSP). (n.d.). https://www.mhpssmsp.org/en
- World Health Organization. (2025, May 6). Mental health in emergencies. https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/mental-health-in-emergencies
.