Συχνά, στους βιβλιοφιλικούς χώρους, ακούγονται φράσεις όπως “το βιβλίο είναι ο καλύτερος θεραπευτής” ή “το διάβασμα είναι ψυχοθεραπεία”. Μολονότι εδώ οι λέξεις “θεραπευτής” και “ψυχοθεραπεία” χρησιμοποιούνται, θα λέγαμε, καταχρηστικά, ωστόσο οι παραπάνω φράσεις ενέχουν μια δόση αλήθειας. Η ανάγνωση βιβλίων, από μόνη της, σίγουρα δεν είναι αρκετή για να αντικαταστήσει τη δουλειά που μπορούμε να κάνουμε για τον εαυτό μας με την καθοδήγηση ενός/μιας εξειδικευμένου/ης ειδικού ψυχικής υγείας, παρόλα αυτά το βιβλίο μπορεί να αποτελέσει πολύτιμο εργαλείο μέσα στη θεραπεία.

Ο όρος: “βιβλιοθεραπεία” / “bibliotherapy” προέρχεται από τις ελληνικές λέξεις “βιβλίο” και θεραπεία” (Suvilehto, 2019) και ορίζεται ως η διαδικασία κατά την οποία ένας εκπαιδευμένος διευκολυντής χρησιμοποιεί καθοδηγούμενες συζητήσεις, με σκοπό να βοηθήσει το θεραπευόμενο να ενσωματώσει τα συναισθήματα και τις γνωστικές αποκρίσεις σε επιλεγμένα έργα λογοτεχνίας, τα οποία μπορεί να είναι σε μορφή τυπωμένου κειμένου, οπτικοακουστικού υλικού, ή ακόμη και δημιουργικής γραφής από τον ίδιο το συμμετέχοντα (Hynes-Berry & Mc Carthy-Hynes, 1994, σελ. 10).

Ως όρος πρωτοεμφανίστηκε τον Αύγουστο του 1916 σε άρθρο του samual McCord Crothers που δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Atlantic Monthly. Ουσιαστικά, όμως, αναπτύχθηκε κατά τη διάρκεια του Α’ παγκοσμίου πολέμου, κυρίως στα στρατιωτικά νοσοκομεία. Στόχος ήταν τόσο η γρηγορότερη σωματική ανάρρωση των τραυματισμένων στρατιωτών, όσο και η επούλωση των ψυχικών τους τραυμάτων. Οι Σίγκμουντ και Άννα Φρόιντ επίσης χρησιμοποίησαν τη λογοτεχνία στην ψυχαναλυτική τους πρακτική (Pehrsson & McMillen, 2007).

Η Caroline Shrodes ήταν η πρώτη που ανέπτυξε ένα μοντέλο της διαδικασίας της βιβλιοθεραπείας, βασισμένο στις ψυχοδυναμικές προσεγγίσεις, ακολουθώντας τρία στάδια:

α. Ταύτιση: ο συντονισμός του θεραπευόμενου με την ιστορία, τους χαρακτήρες και τις πληροφορίες.

β. Κάθαρση: η εμπειρία της συναισθηματικής απελευθέρωσης.

γ. Διορατικότητα / επίγνωση: η κατανόηση από το θεραπευόμενο της δικής του διεργασίας.

Αργότερα προστέθηκαν ακόμη δύο στάδια:

δ. Οικουμενικότητα: η γενίκευση της εμπειρίας του θεραπευόμενου σε άλλα άτομα, άλλες καταστάσεις και κουλτούρες.

ε. Ενσωμάτωση: η ενσωμάτωση στοιχείων στη ζωή του θεραπευόμενου (Pehrsson & McMillen, 2007).

   Σε ποιες περιπτώσεις γίνεται χρήση της βιβλιοθεραπείας; Η βιβλιοθεραπεία μπορεί να εφαρμοστεί για ένα ευρύ πλήθος ψυχολογικών θεμάτων όπως: τραυματικές εμπειρίες, κακοποίηση, εξαρτήσεις, φοβίες, άγχος, προβλήματα συμπεριφοράς, χρόνιες ασθένειες, πένθος, μετανάστευση, διαζύγιο κλπ. Τα βιβλία που χρησιμοποιούνται στη βιβλιοθεραπεία είναι, κατά κύριο λόγο, λογοτεχνικά, μυθοπλασίας ή μη μυθοπλαστικά, βιογραφίες, ποίηση, ακόμη και αυτοβοήθειας. Η ποιότητα των βιβλίων, όμως, είναι αυτή που τελικά καθορίζει και την αποτελεσματικότητα.

Παρότι η χρήση της γίνεται ολοένα και δημοφιλέστερη στο χώρο της ψυχικής υγείας, είναι απαραίτητο να τονίσουμε πως η βιβλιοθεραπεία δε δύναται να επιφέρει μακροπρόθεσμα αποτελέσματα από μόνη της. Ο/η θεραπευτής/ρια οφείλει να την περιλαμβάνει ως εργαλείο σε κάποιο μεγαλύτερο, όμως, θεραπευτικό σχήμα (Pehrsson & McMillen, 2007). Τέλος, η χρήση της δεν αποτελεί πανάκεια και δεν είναι κατάλληλη για τη θεραπεία όλων των ειδών συναισθηματικών προβλημάτων.

Χριστίνα Σαρρή,

ασκούμενη ψυχολόγος Κέντρου ημέρας Ίασις ΑΜΚΕ,

συγγραφέας

Βιβλιογραφία:

  • Hynes-Berry, & M., McCarthy-Hynes, A. (1994). Biblio/poetry therapy- the interactive process: A handbook. St. Cloud: North Star Press.
  • Pehrsson, D., & McMillen, P.S. (2007). Bibliotherapy: Overview and implications for counselors. Professional Couseling Digest, 2.
  • Shrodes,C. (1949). Bibliotherapy: A theoretical and clinical – experimental study. University of California, Berkeley.
  • Suvilehto. P. (2019). We Need Stories and Bibliotherapy Offers on Solution to Developmental Issues. Online Journal of Complementary & Alternative Medicine, 1(5). doi: 1033552/OJCAM.2019.01.000523.