Μια από τις συνέπειες της κλιματικής αλλαγής, είναι η αύξηση των δασικών πυρκαγιών σε ολόκληρο των κόσμο. Η χώρα μας αυτή την στιγμή βρίσκεται σε κατάσταση έκτακτης ανάγκης και επικρατεί πανικός, θυμός, απόγνωση και θλίψη για όσα συμβαίνουν εξαιτίας αυτού του «ξαφνικού» γεγονότος που όλοι ελπίζαμε αυτή τη φορά να είναι διαχειρίσιμο.
.
Ανά τα χρόνια στην Ελλάδα έχουμε πληγεί από καταστροφικές φωτιές που άφησαν πίσω τους ανθρώπινα θύματα, τραυματίες, μόνιμα εκτοπισθέντα άτομα, τεράστιο αριθμό άμεσα και έμμεσα επηρεαζόμενων ατόμων, καμμένες περιουσίες και σπίτια, επιπτώσεις στα οικοσυστήματα, στις καλλιέργειες, οικονομικές ζημιές και συνέπειες στην ικανότητα διαχείρισης της καταστροφής. Δεν θα πρέπει όμως να ξεχνάμε την αρνητική επίδρασή της στην ψυχική υγεία και το αίσθημα ανασφάλειας που δημιουργεί στους ανθρώπους που την βιώνουν σε απόσταση αναπνοής ή ακόμα και εκείνους που παρακολουθούν την πορεία της από τα ΜΜΕ. Δυστυχώς, οι πυρκαγίες των προηγούμενων ετών και η κακή αντιμετώπισή τους σφράγισαν ανεξίτηλα τις ψυχές πληγέντων και μη.
.
Κατά την διάρκεια των πρώτων ωρών μετά από μια ολέθρια πυρκαγιά οι ψυχολογικές αντιδράσεις των άμεσων θυμάτων της ποικίλουν. Οι πληγέντες βιώνουν ένα ψυχικό μούδιασμα, αίσθημα άρνησης, απομόνωση και μη αποδοχή της πραγματικότητας. Στη συνέχεια, αυτή η ψυχολογική κατάσταση αντικαθίσταται από έντονα συναισθήματα φόβου και ψυχοσωματικές αντιδράσεις (μυικοί πόνοι, ταχυκαρδία κ.α). Επίσης, πολλοί είναι εκείνοι που νιώθουν να τους διαπερνά έντονο άγχος που επιδρά αρνητικά στην λήψη αποφάσεων και δημιουργεί προβλήματα στον ύπνο. Φυσικά δεν λείπουν τα συναισθήματα ανασφάλειας και άγχους αποχωρισμού από σημαντικα για αυτούς πρόσωπα. Οι επιζώντες μια τέτοιας καταστροφής συχνά αισθάνονται ενοχές που επέζησαν ένω άλλοι άνθρωποι πέθαναν. Αυτές οι ενοχικές σκέψεις πολλές φορές οδηγούν είτε στην συναισθηματική απομόνωση είτε στην διαρκεί επικοινωνία με συνανθρώπους. Επιπλέον, αντικρούονται τα συναισθήματά τους αναφορικά με την ενημέρωση για την σωματική ακεραιότητα των αγαπημένων τους και των προσωπικών περιουσιών τους. Τέλος, δεν μπορούμε να παραλείψουμε πως υπάρχουν και υστερικές αντιδράσεις και ψυχοσωματικά συμπτώματα. Για παράδειγμα, οι παραισθήσεις, η αποδιοργάνωση του λόγου και η απώλεια του χώρου και του χρόνου είναι σύνηθες φαινόμενο μετά από ένα καταστροφικό γεγονός.
.
Ωστόσο, κάποιοι άνθρωποι εμφανίζουν συμπτώματα πέραν των πρώτων ημερών της πυρκαγιάς. H διαταραχή μετατραυματικού στρες αποτελεί μια συχνή επίπτωση από φυσικές καταστροφές. Το άτομο νιώθει μια επιμονή στην εκ νέου βίωση του τραυματικού γεγονότος (επαναλαμβανόμενες και ενοχλητικές αναμνήσεις, επαναλαμβανόμενα δυσφορικά όνειρα, έντονη ψυχολογική δυσφορία ή μη φυσιολογική αντίδραση κατά την έκθεση σε εσωτερικές ή εξωτερικές νύξεις που συμβολίζουν ή μοιάζουν με κάποια πλευρά του τραυματικού γεγονότος της καταστροφής). Για όλα τα παραπάνω, συχνά το άτομο προσπαθεί να αποφύγει ερεθίσματα που σχετίζονται με το τραύμα ή που το θυμίζουν. Ακόμη το άτομο που έχει πληγεί μπορεί να εμφανίσει δυσκολίες στον ύπνο, ευερεθιστότητα, εκρήξεις θυμού, δυσκολία στην συγκέντρωση, υπερ-εγρήγορση και υπερβολικές φοβικές αντιδράσεις. Φράσεις όπως, «Ανάβεις σπίρτο και παγώνει, δεν μπορεί να δει φωτιά ούτε στο τζάκι», «Δεν θα ξεχάσω την σιγή, το πάγωμα, την ακινησία εκείνης της εφημερίας το καλοκαίρι του 2007.Τα Ιατρεία άδεια. Κανείς δεν είχε χρόνο να ασθενήσει. Σιγή τάφου και στη κλινική. Ακόμη και ο πλέον ανήσυχος διεγερμένος ασθενής, ως στήλη άλατος, ακίνητος μπροστά στην οθόνη» δείχνουν πόσο έντονα επηρέασαν τα προηγούμενα χρόνια οι πυρκαγιές τις ψυχές των άμεσα και έμμεσα θυμάτων.
.
Μετά το μετατραυματικό στρες, η μείζονα καταθλιπτική διαταραχή είναι μια από τις πιο κοινές ψυχικές ασθένειες μετά από φυσική καταστροφή. Στον ενήλικο πληθυσμό, οι μελέτες έχουν βρει ποσοστά κατάθλιψης περίπου 3 μήνες μετά την πυρκαγιά, μεταξύ 25 και 33%.
.
Επίσης, η εμφάνιση συμπτωμάτων γενικευμένης αγχώδους διαταραχής μετά από το πέρας μιας καταστροφής δεν είναι σπάνια. Τα άμεσα θύματα της πυρκαγιάς μπορεί να αισθάνονται μετέπειτα επίμονο και υπερβολικό άγχος και ανησυχία και δυσκολία στην διαχείριση αυτών.
.
Φαίνεται πως η εμπειρία μιας φυσικής καταστροφής όπως είναι η πυρκαγιά είναι αδιαμφισβήτητα τραυματική για τα θύματά της, αλλά οι στάσεις και οι αντιλήψεις των ανθρώπων απέναντι στην καταστροφή διαφέρουν, καθώς δεν επηρεάζονται όλοι με τον ίδιο τρόπο. Σε προσωπικό επίπεδο, ορισμένα άτομα μπορεί να αντιμετωπίσουν μια καταστροφή με λίγες ψυχολογικές συνέπειες, ενώ άλλοι μπορεί να επηρεαστούν σημαντικά από την ίδια καταστροφή όπως είδαμε παραπάνω. Σε κάθε περίπτωση η φωτιά σημαδεύει τις ψυχές των ανθρώπων και ανατρέπει το αίσθημα εμπιστοσύνης και ασφάλειας προς τον εαυτό και τον κόσμο.
.
Στράτη Κωνσταντίνα, Ψυχολόγος – Εθελόντρια, IASIS | At Centro
.
Βιβλιογραφία
- «Το σύστημα παροχής Ψυχοκοινωνικών υπηρεσιών σε καταστάσεις έκτακτων αναγκών στην Ελλάδα», Καρούντζου Θ., Εθνική Σχολή Τοπικής Αυτοδιοίκησης, Τμήμα Πολιτικής Προστασίας, 2010.
- «Περιβαλλοντική Ψυχολογία: Οι Φυσικές Καταστροφές και οι Επιπτώσεις τους στην Ψυχολογία των Ανθρώπων», ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ ΣΧΟΛΗ ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΜΗΜΑ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΗΣ ΠΡΟΣΧΟΛΙΚΗΣ ΑΓΩΓΗΣ ΚΑΙ ΤΟΥ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΥ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΥ Π.Μ.Σ. «ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ» ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ Παπακωνσταντίνου, Ρόδος 2015
- Below, R., A. Wirtz and D. Guha-Sapir, 2009: Disaster Category Classification and Peril Terminology for Operational Purposes. Common Accord Centre for Research on the Epidemiology of Disasters (CRED) and Munich Re, Brussels, Belgium and Munich, Germany, cred.be/sites/default/files/DisCatClass_264.pdf.
.