Οθόνες, Παιδιά και Γονείς: Πώς να Δημιουργήσουμε μια Υγιή Σχέση
.
Στη σύγχρονη εποχή της ψηφιακής τεχνολογίας, οι οθόνες αποτελούν αναπόσπαστο κομμάτι της καθημερινής ζωής. Από την προσχολική ηλικία μέχρι την εφηβεία, τα παιδιά έρχονται καθημερινά σε επαφή με κινητά τηλέφωνα, τάμπλετ, τηλεοράσεις, υπολογιστές και έξυπνες συσκευές. Η πανδημία COVID-19 επιτάχυνε αυτή τη μετάβαση, με αποτέλεσμα η χρήση οθονών να επεκταθεί σημαντικά, ακόμη και στις πολύ μικρές ηλικίες.
.
Η χρήση της οθόνης έχει δύο όψεις: Από την μία πλευρά μπορεί να προσφέρει δημιουργικότητα, να ενισχύσει τη φαντασία, ακόμα και να λειτουργήσει ως μέσο εκμάθησης για τα παιδιά και τους εφήβους. Από την άλλη, η υπερβολική ή ακατάλληλη χρήση ενδέχεται να αναστείλει τη γνωστική και συναισθηματική ανάπτυξη, προκαλώντας διάσπαση προσοχής, προβλήματα ύπνου και μειωμένο αυτοέλεγχο.
.
Όταν αναφερόμαστε στις «οθόνες», δεν εννοούμε μόνο τις συσκευές (κινητό, τάμπλετ, τηλεόραση), αλλά και το ψηφιακό περιεχόμενο: βίντεο στο YouTube, μέσα κοινωνικής δικτύωσης (Instagram, TikTok, Snapchat), διαδικτυακά παιχνίδια, ακόμα και εφαρμογές μάθησης. Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, παιδιά κάτω των 5 ετών δεν πρέπει να ξεπερνούν τη 1 ώρα ημερησίως, ενώ κάτω του 1 έτους συνιστάται αποφυγή έκθεσης. Η Αμερικανική Ακαδημία Παιδιατρικής προτείνει αποχή μέχρι 18-24 μηνών (εκτός από βιντεοκλήσεις) και έως 1 ώρα για παιδιά 2-5 ετών. Δεν έχει σημασία μόνο ο χρόνος, αλλά και η ποιότητα του περιεχομένου και της αλληλεπίδρασης.
.
Έρευνες δείχνουν ότι η υπερβολική έκθεση σε οθόνες μπορεί να επηρεάσει αρνητικά την ανάπτυξη των παιδιών. Η παρατεταμένη χρήση ψηφιακών μέσων σχετίζεται με μειωμένη συγκέντρωση, αυξημένο άγχος και συναισθηματική υπερδιέγερση. Επιπλέον, αντικαθιστά το ελεύθερο παιχνίδι και τη φυσική δραστηριότητα, περιορίζοντας την ευκαιρία για ανάπτυξη κινητικών, κοινωνικών και δημιουργικών δεξιοτήτων. Επιπλέον, η χρήση οθονών πριν τον ύπνο μπορεί να διαταράξει τον καρδιακό ρυθμό, προκαλώντας αϋπνία και απορρύθμιση του βιολογικού ρολογιού. Τέλος, περιορίζεται η διαπροσωπική αλληλεπίδραση, γεγονός που επηρεάζει την καλλιέργεια κοινωνικών δεξιοτήτων και ενσυναίσθησης – βασικών στοιχείων για τη συναισθηματική ωρίμανση του παιδιού.
.
Τι μπορούμε, λοιπόν, να κάνουμε ως γονείς;
.
Η πρόκληση δεν είναι να απομακρύνουμε πλήρως τις οθόνες από τη ζωή των παιδιών, αλλά να τους δείξουμε πώς να τις χρησιμοποιούν με υγιή και ισορροπημένο τρόπο. Ο ρόλος του γονέα είναι να καθοδηγεί και να συμμετέχει ενεργά στη διαμόρφωση αυτής της σχέσης. Μερικά βασικά βήματα που μπορούμε να κάνουμε είναι:
✔ Να θέτουμε σαφή και σταθερά όρια: Τα παιδιά χρειάζονται πλαίσιο για να νιώθουν ασφαλή. Ορίζουμε συγκεκριμένες ώρες και συνθήκες χρήσης οθονών (π.χ. όχι στο τραπέζι, όχι πριν τον ύπνο) και εξηγούμε γιατί αυτά τα όρια υπάρχουν.
✔ Να συμμετέχουμε ενεργά: Αντί να αφήνουμε τα παιδιά μόνα τους μπροστά σε μια οθόνη, παρακολουθούμε μαζί τους βίντεο ή παίζουμε παιχνίδια. Η κοινή εμπειρία μάς επιτρέπει να σχολιάσουμε το περιεχόμενο, να ενισχύσουμε την κριτική σκέψη και να συνδεθούμε συναισθηματικά.
✔ Να προσφέρουμε εναλλακτικές εμπειρίες: Οι οθόνες γίνονται πιο ελκυστικές όταν δεν υπάρχουν ενδιαφέρουσες εναλλακτικές. Μπορούμε να δημιουργήσουμε ευκαιρίες για κίνηση, παιχνίδι, διάβασμα, συζήτηση, κατασκευές, βόλτες στη φύση ή με φίλους. Οι κοινές στιγμές σύνδεσης έχουν μεγάλη αξία για τη συναισθηματική ανάπτυξη.
.
Για τα παιδιά σχολικής ηλικίας και τους εφήβους, η χρήση της οθόνης εμπλέκεται σε πολλαπλά επίπεδα: εκπαιδευτικό, κοινωνικό και ψυχαγωγικό. Εδώ, δεν αρκεί η επιβολή κανόνων – χρειάζεται συνεργασία και διάλογος. Χτίζουμε σχέσεις εμπιστοσύνης, μέσα από συζήτηση για το περιεχόμενο, την ασφάλεια στο διαδίκτυο και τη διαχείριση του χρόνου. Τα παιδιά χρειάζονται να νιώθουν ότι ο γονιός κατανοεί τις ανάγκες και την πραγματικότητά τους, χωρίς να απορρίπτει τις επιλογές τους.
.
Η τεχνολογία δεν είναι ο εχθρός. Είναι εργαλείο που μπορούμε να μάθουμε να διαχειριζόμαστε σωστά, με μέτρο και φροντίδα. Η πραγματική πρόκληση δεν είναι να μειώσουμε τον χρόνο μπροστά στην οθόνη, αλλά να σκεφτούμε τι θέλουμε να έχουμε πίσω: περισσότερο ποιοτικό χρόνο με τα παιδιά μας, περισσότερη επαφή, περισσότερες στιγμές σύνδεσης. Μια μέρα χωρίς οθόνες μπορεί να είναι γεμάτη ιστορίες, αγκαλιές, παιχνίδια, μια βόλτα στον κινηματογράφο ή στο πάρκο. Αυτές είναι οι στιγμές που μένουν στη μνήμη των παιδιών. Με παρουσία, φροντίδα και ενσυναίσθηση, μπορούμε να τους δείξουμε πώς να ζουν στον ψηφιακό κόσμο χωρίς να χάνουν την ουσία του πραγματικού.
.
Μαίρη Βάρθη, Ψυχολόγος, Connect Family
Γεωργία Δεσποτίδου, Ειδική Παιδαγωγός, Connect Family
.
Βιβλιογραφία
- American Academy of Pediatrics. (n.d.). How to make a family media use plan. HealthyChildren.org. Retrieved June 6, 2025, from https://www.healthychildren.org/English/family-life/Media/Pages/How-to-Make-a-Family-Media-Use-Plan.aspx
- American Academy of Pediatrics. (n.d.). Kids and screen time: How to use the 5 Cs of media guidance. HealthyChildren.org. Retrieved June 6, 2025, from https://www.healthychildren.org/English/family-life/Media/Pages/kids-and-screen-time-how-to-use-the-5-cs-of-media-guidance.aspx
- American Academy of Pediatrics. (n.d.). Infants and screen time: 5 Cs questions to ask. HealthyChildren.org. Retrieved June 6, 2025, from https://www.healthychildren.org/English/family-life/Media/Pages/infants-and-screen-time-5-cs-questions-to-ask.aspx
- American Academy of Pediatrics. (n.d.). Kids and screen time: 5 Cs questions for toddlers and preschoolers. HealthyChildren.org. Retrieved June 6, 2025, from https://www.healthychildren.org/English/family-life/Media/Pages/kids-and-screen-time-5-cs-questions-for-toddlers-and-preschoolers.aspx
- American Academy of Pediatrics. (n.d.). Kids and screen time: 5 Cs questions for school-age children. HealthyChildren.org. Retrieved June 6, 2025, from https://www.healthychildren.org/English/family-life/Media/Pages/kids-and-screen-time-5-cs-questions-for-school-age-children.aspx
- American Academy of Pediatrics. (n.d.). Kids and screens: The 5 Cs questions for young teens. HealthyChildren.org. Retrieved June 6, 2025, from https://www.healthychildren.org/English/family-life/Media/Pages/kids-and-screens-the-5-cs-questions-for-young-teens.aspx
- American Academy of Pediatrics. (n.d.). Video games: Set your own ratings system. HealthyChildren.org. Retrieved June 6, 2025, from https://www.healthychildren.org/English/family-life/Media/Pages/Video-Games-Set-Your-Own-Ratings-System.aspx
- American Academy of Pediatrics. (n.d.). Virtual violence: Impacts children’s behavior. HealthyChildren.org. Retrieved June 6, 2025, from https://www.healthychildren.org/English/family-life/Media/Pages/Virtual-Violence-Impacts-Childrens-Behavior.aspx
- Blum-Ross, A., & Livingstone, S. (2017). “Sharenting,” parent blogging, and the boundaries of the digital self. Popular Communication, 15(2), 110–125. https://doi.org/10.1080/15405702.2016.1223300
- CyberSafeKids. (2021). Annual Report 2019. https://www.cybersafekids.ie/wp-content/uploads/2021/02/csi_annual_report_2019.pdf
- Lissak, G. (2018). Adverse physiological and psychological effects of screen time on children and adolescents: Literature review and case study. Environmental Research, 164, 149–157. https://doi.org/10.1016/j.envres.2018.01.015
- Ράλλη, Α. Μ. (2025). Χρήση οθόνης στην πρώιμη παιδική ηλικία: Ορισμοί και ερωτήματα [Διάλεξη PowerPoint]. Τμήμα Ψυχολογίας, Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών.
- Strasburger, V. C., Jordan, A. B., & Donnerstein, E. (2013). Health effects of media on children and adolescents. Pediatrics, 132(5), 958–961.
.