Οι ρυθμοί ζωής αλλα και τα συνεχώς μεταβαλλόμενα κοινωνικά πρότυπα ,οδηγούν σε ενα είδος ασυναίσθητης προσαρμογής σε καθε τι νέο προβάλλεται ως κοινωνική τάση. Ανάλογα με τις παραγωγικές σχέσεις που επικρατούν σε μια κοινωνία, τα ιστορικά και πολιτιστικά της χαρακτηριστικά, τείνουν να διαμορφώνονται και οι ανάλογες αξίες. Τα άτομα ενσωματώνουν το εκάστοτε αξίακο πλαίισιο, βάση του οποίου επιθυμούν να καταστούν αρεστοί απο τρίτους και έτσι προσαρμόζεται η δράση τους στα πλαίσια του κοινωνικού γίγνεσθαι. Η διαδικασία αυτή διαχρονικά τείνει να ισοπεδώνει την ιδιαιτερότητα του κάθε ανθρώπου και να τον καθιστά έρμαιο των κοινωνικών επιταγών.
.
Με μια πιο διευρυμένη έννοια, η ηθική είναι το σύστημα αξιών, κανόνων και αρχών γενικώς αποδεκτών στα πλαίσια λειτουργίας καθε κοινωνίας, όπως ακριβώς η συμπεριφορά, όλων των ζωντανών οργανισμών, έτσι και του ατόμου είναι απάντηση στο περιβάλλον του.
.
Ο ανθρωπολόγος και ψυχολόγος Gregor Bateson, γνωστός για τη θεωρία του Ecology mind, υποστηρίζει οτι η ανθρώπινη συμπεριφορά δεν μπορεί να διαχωριστεί απο το πολιτισμικό της πλαίσιο καθώς είναι δύο έννοιοες αλληλένδετες. Η Κρίση της ψυχικής υγείας συνδέεται άμεσα με το ευρύτερο οικοσύστημα στο οποίο ζει και συνυπάρχει κάθε όν. Ως εκ τούτου η ψυχική υγεία και συμπεριφορά, επηρεάζονται και απο πολιτιστικούς παράγοντες. Σε πολλές περιπτώσεις αποδεικνύεται πως υψηλό ποσοστό ασθενειών σε ένα πληθυσμό μπορεί να είναι ενδεικτικό δυσλειτουργίας της κοινωνίας ως σύνολο.
.
Κοινή διαπίστωση αποτελεί το γεγονός ότι σήμερα, παρά την τεράστια ανάπτυξη της επιστήμης και τη σχετική ευημερία των ανθρώπων, οι ηθικές αξίες περνούν τη μεγαλύτερη κρίση που γνώρισαν ποτέ. Η θεοποίηση του κέρδους μπορεί να οδηγήσει …στα ειδεχθέστερα εγκλήματα σε βάρος της ανθρωπότητας. Το αέναο κυνήγι επάθλων και αναγνώρισης, πήραν καθαρά υλικό και απρόσωπο χαρακτήρα. Καταργείται η ενσυναίσθηση και η προσωπική αξιοπρέπεια μετατρέπεται σε ανταλλακτική αξία, όλες οι μορφές δραστηριότητας, ο νούς και τα συναισθήματα, η τιμή και η συνείδηση έγιναν αντικείμενα αγοραπωλησίας. Ο φόβος της μη αποδοχής ελοχέυει σε κάθε έναρξη οποιασδήποτε σύναψης δεσμών. Επιπλέον, ο αμοραλισμός πολιτικών πρακτικών, η ανευθυνότητα, η δικαιολογία ότι πάντα κάποιος άλλος φταίει, η έλλειψη επαρκούς και στοχοθετημένης εκπαίδευσης, η περιθωροποίηση της υγείας και της δημόσιας διοίκησης, αποτελούν τα σημεία των καιρών της σύγχρονης κοινωνίας.
.
Ένα ακόμη φαινόμενο, η παγκόσμια οικονομική κρίση που πλήτει τις χώρες και την ελληνική κοινωνία τα τελευταία χρόνια, καθιστά έναν ακόμη παράγοντα με σημαντικές συνέπειες τόσο σε συλλογικό όσο και σε ατομικό επίπεδο αναφορικά με το πεδίο της ηθικής κρίσης αξιών. Ανα τους αιώνες άτομα τα οποία μπορεί να διέφεραν εμφανισιακά, φυλετικά ή και όσον αφορά το κοινωνικό τους status, γίνονται δέκτες ρατσιστικών συμπεριφορών. Με την πάροδο των ετών και την ‘απελευθέρωση ‘ απο τα δεσμά της πατριαρχικής ιδεολογίας, κατέρρευσαν θεσμοί, αντιλήψεις και στερεότυπα των οποίων ενίοτε η αποφυγή, έδωσε μία ανάσα στην έκφραση περισσότερων απόψεων και αντιλήψεων και έτσι συνέβαλαν ευεργετικά στην πίο ελέυθερη ανάπτυξη της κοινής γνώμης.
.
Παρ’όλαυτα, η ανθρωπότητα δυστυχώς εξακολουθεί να βυθίζεται σε μια πρωτοφανή ηθική σήψη. Η έλλειψη ισσοροπίας μεταξύ προάσπισης ατομικών δικαιωμάτων και παράβαση χρόνιων κατοχυρωμένων θεσμών κοινωνικής και οικογενειακής φύσης, συνθέτουν ένα τοπίο μη καθορισμένων αναγκών.
.
Για να αποτραπούν οι συνέπειες της κρίσης των αξιών, οι άνθρωποι οφείλουν να αποτιμήσουν τις πραγματικές διαστάσεις των αλλαγών της εποχής. Ως κύριο βήμα, θα μπορούσε να τεθεί η αναβάθμιση της ανθρώπινης οντότητας,ο σεβασμός της κοινωνίας απέναντι στην ανθρώπινη ιδιαιτερότητα, την ελευθερία, τα δικαιώματα και τις πραγματικές ανάγκες του ατόμου. Σε περιόδους οικονομικής κρίσης παρατηρείται άυξηση των φαινομένων περιθωριοποίησης και κυρίως όσων τυγχάνει να ανήκουν στο φάσμα των ευπαθών ομάδων πληθυσμού, (χρήστες ψυχοτρόπων ουσιών, Αμέα, άστεγοι, ψυχικά ασθενείς κ.α).
.
Η παγκοσμιοποιημενή κουλτούρα ,υποβαθμίζει ή και απορίπτει τις θεμελιώδεις ανθρώπινες ανάγκες μολονότι η αδυναμία προσαρμογής είτε υιοθέτησης των αξιών μιας τέτοιας κουλτούρας απο τους ανθρώπους δεν είναι δείγμα ατομικής αποτυχίας, κοινωνικής δυσλειτουργίας ή παθολογίας αλλα ενός αβασταχτου όγκου εξελιγκτικών επιταγών σε όλους τους τομείς ο οποίος ολοένα και αυξάνεται.με αποτέλεσμα την αδυναμία των ατόμων να γίνουν ασυνείδητα γρανάζι αυτής της εξελιξης. Η ψυχική ανθεκτικότητα και το πολιτισμικό πλαίσιο μπορούν να αποτελέσουν έναν αλληλένδετο κρίκο έναντια στις επιταγές μιας παγκόσμιας διάχυσης πληροφοριών και επιβαλόμενων αξιών. Επιπλέον, η παθολογική προσκόλληση του ανθρώπου στα καταναλωτικά αγαθά ,φθείρει κάθε τι αξιακά ηθικό, με αποτέλεσμα ο θυμικός και όχι ο ορθολογικός τρόπος με τον οποίο αντιδρά ο σύγχρονος άνθρωπος στις προκλήσεις και στις επιδράσεις που δέχεται, να είναι η βασική αιτία της αδιαφορίας για τις ηθικές αξίες.
.
Το σύγχρονο κοινωνικό-πολιτικό σύστημα κατά τον τρόπο που λειτουργεί , με τους όρους που υπόσχεται, δεν νοείται να προσδοκά από τους πολίτες απόλυτη υπευθυνότητα και σεβασμό. Όταν το σύστημα και γενικότεροι οι θεσμοί υπολειτουργούν, όχι μόνο δεν ανταποκρίνονται στο κοινωνικό τους καθήκον αλλά αντιθέτως έχουν υποστεί σαφή διάβρωση,ο πολίτης παύει να πείθεται και η κοινωνική συνείδηση αποδυναμώνεται. Η νεοελληνική κοινωνία ζει έντονα το πνεύμα του πρακτικού ευδαιμονισμού, του πνευματικού υποσιτισμού και της αλόγιστης καταναλωτικής υστερίας. Οι κοινωνικές αναταραχές, η αυξανόμενη αβεβαιότητα για το αύριο και η ιδεολογική σύγχυση, οδηγούν σε δυσάρεστα πνευματικά, ηθικά, ψυχολογικά και κοινωνικά διλήμματα.
.
Η ψυχολογική κατάσταση των πολιτών, ο σωστός επαγγελματικός προσανατολισμός και ο αλληλοσεβασμός που προκύπτει από τον αυτοσεβασμό και την αξιοπρέπεια, ορίζονται ως σημαντικοί λόγοι που μπορούν να κάνουν μια κοινωνία βιώσιμη και αρμονική ,καταρίπτοντας όσο το δυνατόν περισσότερες πιθανότητες διάρυξης της ψυχικης ανθεκτικότητας.
.
“Κάποιος μπορεί να επιλέξει να επιστρέψει προς την ασφάλεια ή να προχωρήσει προς την ανάπτυξη. Η ανάπτυξη πρέπει να επιλέγεται ξανά και ξανά, ο φόβος πρέπει να ξεπεραστεί ξανά και ξανά”
-Abraham Maslow-American Psychologist (1908 – 1970)
Παπακώστα Έυα,
Ψυχολόγος ΕΠΑΨΥ, Bsc Κοινωνικής Πολιτικής, Msc Πρόληψη ψυχικών διαταραχών
.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:
- https://psychopedia.gr
- Gregory Bateson . Steps to an ecology of mind collected essays in anthropology, psychiatry, evolution, and epistemology. Northvale, New Jersey London , (1972)
.