Το παρόν άρθρο αποτελεί μία σύντομη περιγραφή της συγκρότησης ενός πλαισίου προσωπικής ανάκαμψης βασισμένο στις εμπειρίες ατόμων με ψυχική διαταραχή. Το μοντέλο αυτό προέρχεται από το Rethink Mental Illness, μία φιλανθρωπική οργάνωση στην Αγγλία για την ψυχική ασθένεια, η οποία επιδιώκει τη μεταρρύθμιση των υπηρεσιών ψυχικής υγείας με έναν προσωποκεντρικό τρόπο, εστιασμένο στην ανάκαμψη. Η ανάκαμψη είναι κάτι που βιώνεται από το ίδιο το άτομο που πάσχει από ψυχική ασθένεια και όχι κάτι που προκαλεί μία υπηρεσία σε αυτό. Έτσι, η συνεισφορά των επαγγελματιών έγκειται στο να συνοδεύσουν το άτομο στη διαδρομή του προς την ανάκαμψη.
.
Η προσωπική ανάκαμψη στο μοντέλο αυτό διαφέρει από την κλινική ανάκαμψη. Η προσοχή εστιάζεται εδώ στην προώθηση της ευημερίας, εν αντιθέσει με το παραδοσιακό μοντέλο που αφορά περισσότερο στη διαχείριση και τη θεραπεία των συμπτωμάτων. Όπως έχει περιγραφεί από τα πάσχοντα άτομα, η προσωπική ανάκαμψη οικοδομείται από την ελπίδα, την απόκτηση νέου νοήματος, την εκμάθηση στρατηγικών αυτοδιαχείρισης της ασθένειας, την υπευθυνότητα και την οικοδόμηση μίας προσωπικής ταυτότητας εντός, αλλά κατά κύριο λόγο, εκτός της ασθένειας.
.
Ειδικότερα, οι διαπροσωπικές σχέσεις κατέχουν κεντρικό ρόλο στην επίτευξη της προσωπικής ανάκαμψης. Αναφορικά με τους επαγγελματίες ψυχικής υγείας, οφείλουν να καλλιεργούν ένα κλίμα αμοιβαιότητας, το οποίο να χαρακτηρίζεται από το μοίρασμα κοινών δυσκολιών, υπό την έννοια ότι όλοι οι άνθρωποι μοιράζονται κοινές εμπειρίες και έχουν ανταπεξέλθει δυσμενείς καταστάσεις. Η οπτική αυτή συμβάλλει στην εγκαθίδρυση της ισοτιμίας μεταξύ του προσωπικού ψυχικής υγείας και των ωφελούμενων. Εντός αυτού του πλαισίου ιδιαίτερα χρήσιμη είναι η προσέγγιση του coaching, μέσω της οποίας μπορούν οι θεραπευόμενοι να λαμβάνουν υποστήριξη για τις καθημερινές τους δραστηριότητες, με στόχο την καλλιέργεια της υπευθυνότητας και της αυτοδιαχείρισης της ασθένειας.
.
Ταυτοχρόνως, η ανάπτυξη ομάδων αυτοβοήθειας, καθώς και η συμπερίληψη ομότιμων ως ειδικών σε δομές ψυχικής υγείας ή ως συντονιστών σε εκπαιδευτικά και θεραπευτικά προγράμματα είναι ιδιαίτερα εμπλουτιστική για την ενίσχυση της ανάκαμψης των ανθρώπων που πάσχουν από ψυχικές διαταραχές. Αντίστοιχα, θεμιτή είναι και η ενθάρρυνση της σύνδεσης με άλλους ανθρώπους όπως και της πνευματικότητας. Αυτό καθίσταται δυνατό μέσα από τη συμμετοχή σε πολιτιστικές και εμψυχωτικές δραστηριότητες (πχ τέχνη), ή την παροχή ευκαιριών για προσωπική διερεύνηση (π.χ. διατήρηση ημερολογίου).
.
Ένα μοντέλο ανάκαμψης όπως αυτό που έχει περιγραφεί μέχρι στιγμής οφείλει να βασίζεται σε αξίες, οι οποίες θέτουν στο επίκεντρο την ανθρώπινη αξία και ζωή. Η βασικότερη αυτών είναι η ανθρωποκεντρική προσέγγιση, ότι δηλαδή οι άνθρωποι με ψυχικές διαταραχές είναι άνθρωποι με δικαιώματα, ρόλους και ευθύνες όπως ακριβώς όλοι οι υπόλοιποι. Παράλληλα, πρέπει να γίνεται εστίαση στους προσωπικούς στόχους του κάθε ατόμου και να παρέχεται υποστήριξη στην ανάπτυξη ικανοτήτων αυτοδιαχείρισης. Τέλος, οι πρακτικές πρέπει να αναπροσαρμόζονται βάσει της ανατροφοδότησης που λαμβάνεται μετά την εφαρμογή τους.
.
Στη συνέχεια, η αξιολόγηση των ατόμων με ψυχική ασθένεια διαδραματίζει εξίσου σημαντικό ρόλο σε ένα μοντέλο ανάκαμψης, με τη διαφορά ότι απομακρύνεται από τον παραδοσιακό στόχο της αναγνώρισης της ασθένειας και του σχεδιασμού της θεραπείας. Εν προκειμένω, η διάγνωση αξιοποιείται ως μία περιγραφή του τι έχει το άτομο και όχι ως εξήγηση της συνολικής συμπεριφοράς και της ταυτότητάς του. Η αξιολόγηση εδώ επιχειρεί να διερευνήσει όχι μόνο τις δυσκολίες και τα παθολογικά στοιχεία του ατόμου, αλλά και τα δυνατά του σημεία, τα θετικά στοιχεία της προσωπικότητάς του με σκοπό να κατευθύνει παρεμβάσεις που θα στοχεύουν στην ενδυνάμωση αυτών, στη διαμόρφωση μίας θετικής ταυτότητας και την ανάπτυξης της ελπίδας και της προσωπικής ευθύνης.
.
Έχοντας ως βάση τα παραπάνω, ο προσανατολισμός των υπηρεσιών ψυχικής υγείας με γνώμονα την ανάκαμψη αποβλέπει ταυτόχρονα σε δύο στόχους, στόχους ανάκαμψης και στόχους θεραπείας. Οι πρώτοι περιλαμβάνουν τα όνειρα και τους στόχους, την προσωπικότητα και τις αξίες του ατόμου, ενώ οι δεύτεροι αφορούν στη μείωση των αρνητικών συνεπειών των συμπτωμάτων της ασθένειας. Στο πλαίσιο αυτό, το άτομο συμμετέχει σε θεραπείες και παρεμβάσεις, οι οποίες στοχεύουν στην ανάπτυξη της αυτοαποτελεσματικότητάς του, της πεποίθησης, δηλαδή, ότι το άτομο έχει επίδραση στη ζωή του, στην καλλιέργεια του κινήτρου του, με τη χρήση συχνά της τεχνικής της κινητοποιητικής συνέντευξης, καθώς και της ενδυνάμωσής του, να γίνεται δηλαδή το άτομο αντιληπτό όχι ως το πρόβλημα αλλά ως μέρος της λύσης. Παράλληλα, η φαρμακοθεραπεία κρίνεται απαραίτητη για την πρόληψη των υποτροπών, αλλά και τη διαχείριση των κρίσεων όταν όλοι οι παραπάνω τρόποι υποστήριξης έχουν αποτύχει. Και πάλι, ο άνθρωπος τίθεται στο επίκεντρο, διότι επιχειρείται να είναι ο ίδιος υπεύθυνο για τη λήψη και την τήρηση της αγωγής του.
.
Συνοψίζοντας, το παρόν μοντέλο αποτελεί προιόν της ψυχιατρικής μεταρρύθμισης. Θέτει δηλαδή στον πυρήνα των διαδικασιών τον άνθρωπο και την προσωπική του ταυτότητα, τα ταλέντα, τα θετικά του στοιχεία και δεν επαφίεται στο να φροντίσει μονάχα τα συμπτώματα και τις δυσλειτουργίες του. Πρόκειται, συνεπώς, για μία ολιστική και ανθρωποκεντρική προσέγγιση στην φροντίδα του ατόμου και την υποστήριξη του ασθενούς.
.
Μήτρακα-Παπαγεωργίου Μυρτώ, Μεταπτυχιακή φοιτήτρια Ψυχολογίας,
Ασκούμενη στο Οικοτροφείο “Άγιος Κοσμάς” της ΑμΚΕ ΙΑΣΙΣ
.
Βιβλιογραφία
- Slade, M. (2009). 100 ways to support recovery. London: Rethink, 31.
.