Η δύναμη της καλλιτεχνικής ενασχόλησης στην ψυχολογία των παιδιών
Μπορεί η τέχνη να λειτουργήσει ως γέφυρα ανάμεσα στο συναίσθημα και την έκφραση;
.
.
Η τέχνη δεν είναι απλά μια “κλίση“ για κάποιους ή ένα είδος ταλέντου που μονάχα λίγοι έχουν την τύχη να κατέχουν και να αποκομίζουν τις αρετές της. Πολλοί ενήλικες πιστεύουν πως δεν έχουν “καλλιτεχνικές δεξιότητες” παραμελώντας τις τέχνες. Ίσως να υπήρξε κάποτε μια στιγμή όπου η ανάγκη για έκφραση δεν βρήκε την προσοχή ή την αποδοχή που χρειαζόταν, κι εκεί χάθηκε για λίγο η σύνδεση με τη δημιουργία – είτε μέσω της ζωγραφικής, ενός ανέμελου χορού ή ενός πιο δραματικού και ποιητικού τρόπου, πάνω σε μια κόλλα χαρτί.
.
Ίσως επειδή μεγαλώσαμε πιστεύοντας πως “υπάρχουν κανόνες για αυτά”, που πρέπει πρώτα να μάθουμε. Φαίνεται, όμως, πως τελικά η τέχνη δεν έχει ανάγκη από τόσους κανόνες, όσο από ελευθερία.
.
Οι τέχνες αποτελούν έναν πρακτικό τρόπο να επεξεργαζόμαστε εμπειρίες, να αποφορτίζουμε συναισθήματα που τη συγκεκριμένη στιγμή να μην μπορούμε να βρούμε τις κατάλληλες λέξεις ή περιστάσεις να τα εκφράσουμε. Μέσα από τη διαδικασία της δημιουργίας (χορό, ζωγραφική, θέατρο, δημιουργική γραφή, μουσική) παιδιά και ενήλικες, βρίσκουν έναν ασφαλή χώρο έκφρασης και αποσυμφόρησης. Αυτό βοηθά στην κατανόηση και στη ρύθμιση των συναισθημάτων – δηλαδή στο να αναγνωρίσει κανείς τι νιώθει και να αποκτά τρόπους να διαχειριστεί τα συναισθήματά του.
.
Οι μελέτες δείχνουν ότι δραστηριότητες όπως το κολάζ, η ζωγραφική ή η κατασκευή μικρών έργων λειτουργούν σαν “άμεσος” μηχανισμός χαλάρωσης και μείωσης αγχωδών συμπτωμάτων. Το ίδιο το δημιουργικό παιχνίδι ενεργοποιεί την προσοχή, την παρουσία και ενισχύει τη συγκέντρωση – κάτι που με τη σειρά του βελτιώνει τον ύπνο, τη διάθεση και αυξάνει την αυτοπεποίθηση. Η συστηματική ένταξη καλλιτεχνικών δραστηριοτήτων από νωρίς υποστηρίζει την ανάπτυξη της κριτικής σκέψης και της επίλυσης προβλημάτων – δεξιότητες χρήσιμες πέρα από το καλλιτεχνικό πεδίο.
.
Οι γονείς μπορούν να καλλιεργήσουν χώρο για δημιουργία, προσφέροντας στα παιδιά τους μια «γλώσσα των συναισθημάτων». Ο χρυσός κανόνας είναι ότι, όταν το παιδί δημιουργεί, ο γονιός παρατηρεί χωρίς να διορθώνει ή να παρεμβαίνει υπερβολικά. Αντί για φράσεις όπως «κάν’ το έτσι» ή «όχι αυτό», μπορείς να χρησιμοποιήσεις λόγια που ανοίγουν χώρο για έκφραση, όπως:
«Ζωγράφισε πώς νιώθεις σήμερα» ή «Γράψε ένα ποίημα για κάτι που σ’ αρέσει ή για μια εμπειρία, τη μέρα σου, μια σκέψη σου». Κι αν οι σκέψεις είναι σκόρπιες, δεν πειράζει – είναι μόνο για εσένα. Και μόνο αν θέλεις, μπορείς να τις μοιραστείς.» 
.
Μια ακόμη ενδιαφέρουσα δραστηριότητα είναι η οπτικοποιημένη ιστορία: ζωγράφισε 4–6 καρέ που αφηγούνται μια μικρή ιστορία, όπως «πώς περνάω από το σπίτι στο σχολείο». Αυτή η διαδικασία ενισχύει την οργανωτική σκέψη και βοηθά το παιδί να επεξεργαστεί γεγονότα και εμπειρίες με δημιουργικό τρόπο.
.
Η ρουτίνα μπορεί να λειτουργήσει θετικά, ξεκινώντας από μικρά βήματα ενσωμάτωσης της συνήθειας, όπως ένα “καλλιτεχνικό ραντεβού”, διάρκειας 10-20 λεπτών. Ο έπαινος μπορεί να λειτουργήσει θετικά, αρκεί να εστιάζει στην προσπάθεια και όχι μόνο στο αποτέλεσμα. Ακόμη, η επιβράβευση μπορεί να είναι ένα στοχευμένο δώρο που μπορεί να χρησιμοποιήσει για τις καλλιτεχνικές του εξερευνήσεις.
.
Ζητήστε από το παιδί να σας περιγράψει τα δημιουργήματά του και δείξτε ειλικρινές ενδιαφέρον, μιλήστε με ενθουσιασμό και πείτε του ότι θα θέλατε να δείτε κι άλλα στο μέλλον. Τέτοιες απλές παροτρύνσεις κρατούν το παιδί στο επίκεντρο και μετατρέπουν την τέχνη σε εργαλείο αυτογνωσίας και αυτορρύθμισης.
.
Υπάρχουν επίσης στοχευμένες μέθοδοι, όπου χρησιμοποιείται η ζωγραφική ως τρόπος επικοινωνίας και θεμελίωσης εμπιστοσύνης. Για παράδειγμα, η κοινή ζωγραφική γονέα–παιδιού φαίνεται να βελτιώνει τη σχέση και τη συναισθηματική επικοινωνία. Η αυθόρμητη ζωγραφική, πάνω σε θέμα της ελεύθερης επιλογής του παιδιού, βοηθά να εκφράζει θετικά και αρνητικά συναισθήματα και σκέψεις.
.
Δεν είναι πλέον μυστικό πως οι πολύτιμες εμπειρίες τέχνης και το δυναμικό των παιδιών να εκφράσουν δημιουργικά τις ιδέες τους χρησιμοποιώντας οπτικά σύμβολα ενισχύουν την κοινωνικοσυναισθηματική τους ανάπτυξη.
.
Μπορεί άραγε η τέχνη να λειτουργήσει ως πολύτιμο συμπλήρωμα της εκπαίδευσης, δίνοντας περισσότερο χώρο στη φαντασία και την κριτική σκέψη; 
.
Η απάντηση βρίσκεται στην ίδια τη δημιουργικότητα – την ικανότητα να δίνεις νόημα με πολλούς τρόπους. Σε έναν κόσμο που απαιτεί ευελιξία και φαντασία , η τέχνη γίνεται θεμέλιο ψυχικής ανθεκτικότητας.
.
Ζήνα Θωμά, Ψυχολόγος, εθελόντρια Connect Family,
Υποψήφια Μεταπτυχιακού (MSc) στην Κλινική Ψυχολογία
.
Ενδεικτική βιβλιογραφία
- Brouillette, L. (2009). How the arts help children to create healthy social scripts: Exploring the perceptions of elementary teachers. Arts Education Policy Review, 111(1), 16-24.
- Ebert, M., Hoffmann, J. D., Ivcevic, Z., Phan, C., & Brackett, M. A. (2015). Teaching emotion and creativity skills through art: A workshop for children. The International Journal of Creativity & Problem Solving, 25(2), 23-35.
- Lindsay, G. (2015). ‘But I’m not artistic’: how teachers shape kids’ creative development.
- Rusu, M. (2017). Emotional development through art expressions. Review of artistic education, (13+ 14), 227-238.
- Stamatis, P. J. (2013). Emotional communication: tracing aspects of self-expression in paintings of preschoolers. European Journal of Child Development, Education and Psychopathology, 1(2), 87-96.
- Ζήνα Θωμά, Ψυχολόγος, εθελόντρια στο Connect Family,
- Υποψήφια Μεταπτυχιακού (MSc) στην Κλινική Ψυχολογία
.