Αυτοέκφραση: Από το προσωπείο στην ενδοατομική γνησιότητα
.
.
Στις καθημερινές αλληλεπιδράσεις με άτομα του ευρύτερου κοινωνικού κύκλου μας, οι περισσότεροι έχουμε βιώσει περιστάσεις όπου κληθήκαμε να ενεργήσουμε εναντίον των προσωπικών αισθημάτων και της αυθεντικής στάσης που διατηρούσαμε απέναντι σε ένα ζήτημα, καθώς θεωρήσαμε ως πιο ωφέλιμη την κοινωνική προσαρμογή και την συμμόρφωση στις κοινωνικές επιταγές του εκάστοτε πολιτισμικού πλαισίου. Σύμφωνα με τον Carl Rogers, η συγκεκριμένη διαπροσωπική συνθήκη που περιγράφεται παραπάνω χαρακτηρίζεται ως «ασυμφωνία». Η ασυμφωνία κατά τους ανθρωπιστές ψυχολόγους ορίζεται ως αναντιστοιχία μεταξύ των καθημερινών εμπειριών και της αυτοαντίληψης μας, δηλαδή των πεποιθήσεων, στάσεων, σκέψεων και αναπαραστάσεων για τον εαυτό μας (J. C. Watson & Bohart, 2015). Για τους ίδιους μάλιστα, η βίωση αυτής της ανισορροπίας μεταξύ της εξωτερικής πραγματικότητας και του εσωτερικού κόσμου συνιστά την ρίζα της ψυχοπαθολογίας και κυρίως των αισθημάτων ανησυχίας και άγχους, υπογραμμίζοντας με αυτόν τον τρόπο την πρωταρχική θέση που καταλαμβάνει η γνήσια αυτοέκφραση για την ψυχολογική ευημερία των ατόμων (Rogers C., 1961).
.
Η αυτοέκφραση συναντάται σε όλα τα μέλη του ανθρώπινου είδους και αναφέρεται στην πρακτική της εξωτερίκευσης των σκέψεων και των συναισθημάτων μας με έναν αυθεντικό προς τον εαυτό τρόπο (Kim & Ko, 2007). Πιο συγκεκριμένα, ο τρόπος με τον οποίο αναγνωρίζουμε και εκφράζουμε τις ενδοψυχικές εμπειρίες μας είτε είναι πεποιθήσεις είτε συναισθηματικές αντιδράσεις λαμβάνει ποικίλες μορφές όπως η λεκτική και η μη λεκτική επικοινωνία, ο βαθμός αυτοαποκάλυψης, η σωματική κίνηση, η αυτοπαρουσίαση μέσω του ρουχισμού και της αισθητικής κ.α. Από όλα τα παραπάνω, καθίσταται εμφανές ότι το εύρος των πτυχών της αυτοέκφρασης διαδραματίζει καθοριστικό ρόλο στις διαπροσωπικές σχέσεις και κατά συνέπεια, στην ψυχολογική ευεξία.
.
Η συνολική εκτίμηση της συγκεκριμένης έννοιας κρίνεται ως απαιτητική διαδικασία δεδομένης της πολύπτυχης επιρροής που ασκεί στην καθημερινότητα μας. Κατ’ αρχάς, η αυθεντική αυτοέκφραση μας επιτρέπει να βιώνουμε μια αίσθηση αρμονίας και ισορροπίας μεταξύ του πραγματικού και του εαυτού που προβάλλουμε προς τα έξω, η οποία αποτελεί προστατευτικό παράγοντα απέναντι στην εμφάνιση συμπτωμάτων άγχους και αποξένωσης (Fernandes B., Newton J., Essau CA., 2021). Επιπρόσθετα, μέσω αυτής της πρακτικής είμαστε σε θέση να επεξεργαζόμαστε σε μεταγενέστερο χρόνο τις συναισθηματικές μας αντιδράσεις και να εξερευνήσουμε στοιχεία της προσωπικότητας μας που είτε αποκρύπταμε είτε απωθούσαμε, κατευθυνόμενοι στην εμπειρία της συναισθηματικής κάθαρσης, μιας λυτρωτικής, δηλαδή, συνθήκης όπου απελευθερώνουμε τα αρνητικά συναισθήματα και επιτρέπουμε στον εαυτό μας να τα βιώσει σε όλη την γνησιότητά τους (Al-Khouja M., Weinstein N., Ryan W., Legate N., 2022). Είναι επίσης, εξίσου επιδραστική η συνεισφορά της αυτοέκφρασης στην ισχυροποίηση των διαπροσωπικών δεσμών και αυτό γιατί, αν οι διάφοροι τύποι σχέσεων (πλατωνικές, ερωτικές, οικογενειακές, εργασιακές κ.α.) αναπτύσσονταν στην βάση της γνήσιας επικοινωνίας, θα ήταν πολύ πιθανότερο να ευδοκιμούσαν με έναν υγιή και αμοιβαίο τρόπο (Yi Nan Wang, 2016). Καταληκτικά, η ελευθερία έκφρασης, χωρίς μια διαδικασία εσκεμμένης ή μη αυτοκριτικής, μας παρέχει την ευκαιρία να οδηγηθούμε σε μια κατάσταση πληρότητας και αυτοεκπλήρωσης, η οποία προσδιορίζεται από την προσωπική στοχοθεσία και την υποκειμενική κοσμοθεωρία του καθενός από εμάς.
.
Η θετική αναγνώριση ή επιδοκιμασία των άλλων (“prizing”) αποτελεί την βασική ανθρώπινη ψυχολογική ανάγκη, η οποία ουσιαστικά είναι η ζέση, η θαλπωρή και η αποδοχή των γύρω μας. Κατ’ αντιστοιχία ο Maslow, ανέδειξε την ασφάλεια και την αίσθηση του ανήκειν ως θεμελιώδεις ψυχολογικές απαιτήσεις για την υγιή συναισθηματική εξέλιξη του ανθρώπινου οργανισμού (Maslow A. H., 1943). Το κεντρικό σημείο εστίασης αυτών των χαρακτηριστικών αφορά σε μια έννοια άνευ όρων αποδοχής προερχόμενης από το εξωτερικό περιβάλλον, με άλλα λόγια από τους σημαντικούς άλλους, όπως επίσης, και στην αδιαμφισβήτητη σημασία τους στην πρώιμη παιδική ηλικία, προκειμένου να αισθανθεί το βρέφος ότι τα συναισθηματικά σήματα του προσλαμβάνονται και η προσπάθεια επικοινωνίας του καταλήγει να είναι αποτελεσματική. Ας αναλογιστούμε όμως, το ενδεχόμενο κάποιο άτομο να μην διαθέτει από το περιβάλλον του τέτοιου είδους ευκαιρίες για γνήσια έκφραση σε αυτό το αρχικό στάδιο ή στην συνέχεια της ζωής του. Σε αυτή τη περίπτωση, υπάρχει το ενδεχόμενο το άτομο να εσωτερικεύει αυτήν την υπό όρους αποδοχή αντανακλώντας την στις υπόλοιπες διαπροσωπικές σχέσεις του, με αποτέλεσμα να υπάρχει ένας κατακερματισμός ανάμεσα στον πραγματικό εαυτό και εκείνον που εξωτερικεύει.
.
Από όσα αναφέρθηκαν παραπάνω, καθίσταται φανερό ότι μια διαδικασία οικοδόμησης αυθεντικής αυτοέκφρασης δεν συνιστά μια ατομική προσπάθεια και μόνο, καθώς οι άνθρωποι είμαστε κοινωνικά όντα και οι αντιδράσεις μας βρίσκονται σε διαρκή αλληλεπίδραση με τις κοινωνικές νόρμες και τον ιδεολογικό προσανατολισμό του πολιτισμού στον οποίο υπαγόμαστε. Εντούτοις, έχει αναδυθεί ερευνητικά η πραγματιστική αξία πρακτικών όπως, η απόκτηση μεγαλύτερης επίγνωσης και η αμέριστη αποδοχή τόσο των εσωτερικών όσο και των εξωτερικών γεγονότων (ενσυνειδητότητα), η ενεργή ακρόαση, καθώς και η εφαρμογή της αυτοσυμπόνιας ως εργαλεία τα οποία αναδεικνύουν με πιο κατάλληλο τρόπο τα θετικά γνωρίσματα του χαρακτήρα, καταλήγοντας με αυτόν τον τρόπο στην απόκτηση ενός ανανεωμένου – αυθεντικού ως προς την έκφραση εαυτού.
.
Σπύρος Κουτσογιαννόπουλος
Φοιτητής Ψυχολογίας – Εθελοντής στη Μ.Ψ.Α. «Άγιος Νικόλαος», ΑμΚΕ ΙΑΣΙΣ
.
Βιβλιογραφία:
- Al-Khouja M., Weinstein N., Ryan W., Legate N. (2022). Self-expression can be authentic or inauthentic, with differential outcomes for well-being: Development of the authentic and inauthentic expression scale (AIES). Journal of Research in Personality.
- Fernandes B, Newton J, Essau CA. (2021). The Mediating Effects of Self-Esteem on Anxiety and Emotion Regulation.
- Kim, H. S., & Ko, D. (2007). Culture and self-expression. In C. Sedikides & S. J. Spencer (Eds.).
- Maslow A. H. (1943). A Theory of Human Motivation.
- Rogers, C. (1961). On Becoming a Person. Houghton Mifflin.
- Watson J.C. & Bohart A.C. (2015). Humanistic/Existential/Phenomenological Psychotherapy.
- Yi Nan Wang. (2016). Balanced authenticity predicts optimal well-being: Theoretical conceptualization and empirical development of the authenticity in relationships scale. Personality and Individual Identities.
.